Geografik qobiqning kenglik zonalligi

TIQXMMI qoshidagi International House Tashkent akademik litseyi Geografik qobiqning kenglik zonalligi Qodirov Sobir Mamadiyorovich s.Qodirov@tiiame.o'z smqodirov@mail.ru Zonallik qonuniyatlari: Tabiiy-geografik jarayonlarning ekvatordan qutblarga tomon o'zgarib borish qonuniyatlari; Asosiy sabab Quyosh nurlarini tushish burchagi va Quyoshgacha bo'lgan masofaga bog'liq; Geografik zonallik ekvatordan qutblarga tomon va dengizdan quruqlik ichkarisiga tomon geotizimlar almashinishiga qarab o'zgaradi; Zonallik qonuniyatlari: Shuning uchun ham kenglik zonalligi va sektorlik tushunchalari ajratiladi; Kenglik zonalligi - Quyosh nurlarining tushish burchagini o'zgarishi hisobiga tabiat komponentlarini ekvatordan qutblarga tomon o'zgarish qonuniyati; Geografik qobiqning eng yirik zonal birligi bu iqlim mintaqalaridir; Yetti iqlim mintaqasi mavjud; Kenglik zonalligi va sektorlik: Iqlim mintaqalari o'z navbatida tabiat zonalariga ajratiladi; Tabiat zonalari - iqlim mintaqalari doirasida asosan issiqlik va namlik miqdoriga qarab muayyan tartibda almashinib boradigan geotizimlardir; Tabiat zonalari qulay bo'lishi aholini shu joyda zich joylashishiga to'g'ridan-to'g'ri bog'liq; Kenglik zonalligi va sektorlik: Sektorlik - quruqlik ichkarisiga kirib borib dengizdan uzoqlashgan sari iqlim xususiyatlarini almashinishi hisobiga tabiat komponentlarini o'zgarishidir; Har bir iqlim mintaqasida dengiz va quruqlikka xos sektorlik shakllangan; Azonallik - yerning ichki jarayonlari va mahalliy omillar natijasida tabiat komponentlarini o'zgarishi; Bunda zonallik qonuniyatlariga bo'ysunilmaydi; Botqoqlar, voha va vodiylar: Botqoqlar - ortiqcha namlik sharoitida doimiy yoki uzoq vaqt zax bo'ladigan, namsevar o'simliklar hamda torf qatlami (30 sm va undan ko'proq, agar 30 sm dan kam bo'lsa u holda botqoqlashgan hudud hisoblanadi) mavjud yerlar; Ularning zaruriyati: iqlimni muvozanatlashtiruvchi omil; Is gazlarini yutadi; Daryolarni doimiy to'yintirib turadi; Tabiatda doimo botqoqliklar paydo bo'lib va kamayib turadi; Vohalar - cho'l va chalacho'l hududlariga suv chiqarilib obod qilingan yerlar; O'zbekistonning yirik shahar va aholi punktlari asosan vohalarda joylashgan; Vodiylar - asosan oqar suvlar Voha va vodiylar: faoliyati natijasida hosil Juda murakkab tarmoqlanib ketgan va bir vaqtning bo'ladigan murakkab relef o'zida bir-biri bilan bog'langan landshaft shakli; ko'rinishidir; Balandlik mintaqalanishi: Balandlik mintaqalanishi - tog'larning etaklaridan suvayirg'ich tomonga o'zgarib borish qonuniyati; Balandlik mintaqalarining soni va tuzilishi tog'ning balandligiga, iqlim mintaqasiga va havo massalari yo'nalishiga nisbatan qanday joylashganligiga bog'liq; Yonbag'ir ekspozitsiyasi va qor chizig'i: Yonbag'ir ekspozitsiyasi - bu tog' va tepalik yonbag'irlarining gorizont tomonlari, Quyosh nurlari tushadigan tomonga nisbatan joylashuvidir; Balandlik mintaqasi tog'ning etagi qaysi tabiat zonasida joylashgan bo'lsa shu yerdan boshlanadi; Masalan: O'zbekiston mo'tadil mintaqada joylashganligi uchun dastlab cho'l - adir - tog' - yaylov - muzliklar zonalariga almashinib boradi; : i g' i z i ch r o Q Qor chizig'i - tog'lardagi shunday ...