Markaziy Osiyo va O'zbekiston

TIQXMMI qoshidagi International House Tashkent akademik litseyi Markaziy Osiyo va O'zbekiston Qodirov Sobir Mamadiyorovich s.Qodirov@tiiame.o'z smqodirov@mail.ru Markaziy Osiyo davlatlari: Hudud davlatlarini aniqlashda va ajratishda bir nechta fikrlar mavjud; Biror mamlakat dunyo okeani bilan tutashmagan; Hindiston, Xitoy va Eron kabi geosiyosiy kuchlarga qo'shni bo'lishi; Afg'oniston bilan ham chegaradosh; Maydoni 4 mln.km²; Aholisi 70 mln. kishi (2019); Markaziy Osiyo Turkmanistonda davlatlaridagi urbanizatsiya 50.8%; darajasi (1800 yillar O'zbekistonda 36.6%; boshida 3%): Qirg'izistonda 36%; Qozoqistonda 53.2%; Tojikistonda 27%; Subregionni tabiati va iqlimi: Markaziy Osiyo davlatlari tabiiy resurslarga boy; hududdagi mamlakatlar asosan mo'tadil va subtropik iqlim mintaqalarida joylashgan; qishloq xo'jaligida hal etuvchi omil bo'lgan suv resurslari juda notekis taqsimlangan; shuning uchun ham regionni asosiy qismi dasht, chalacho'l va cho'llardan iborat; Subregionni aholisi va migratsiya: Mintaqaning barcha davlatlarida aholining tabiiy o'sishi ancha yuqori; Bu ko'rsatgichlar Tojikiston (31)va Qirg'izistonda (28) eng baland (100dan bir ulush); Turkmaniston (21) va Qozoqistonda (23) nisbatan past; O'zbekiston (23) esa o'rtalikni egallagan; Lekin barcha davlatlar uchun migratsiyaning salbiy saldosi xos; Uch millioner shahar bor Toshkent, Olma-Ota va Nur-Sulton; Biror davlatning milliy va siyosiy chegaralari bir-biriga mos tushmaydi (masalaning ikki tomoni); Turkmaniston: Qozoqiston: Maydoni 491 00 Maydoni 2.7 mln. km²; km²; Aholisi 5.8 mln. Aholisi 18.6 mln. (2018) (2020) Tojikiston: Qirg'iziston: Maydoni 141 400 Maydoni 199 900 km²; km²; Aholisi 9.1 mln. Aholisi 6.4 mln. (2019) (2018) Subregionni xo'jaligi: Tashqi iqtisodiy aloqalarning umumiy yo'nalishlarida Xitoy, Rossiya, Turkiya, Janubiy Koreya va ayrim Yevropamamlakatlari yetakchilik qilishmoqda; Lekin har bir Respublikani o'z xususiyatiga bog'liq holda, masalan O'zbekiston, Qozoqiston va Turkmanistonda sanoat, qishloq xo'jaligi birmuncha yaxshi rivojlangan bo'lsa; Tojikiston va Qirg'izistonda agrar va chorvachilik sohalari yo'lga qo'yilgan; Subregionni xo'jaligi: Yoqilg'i-energetika majmuasi Qozoqiston, O'zbekiston va Turkmanistonda yaxshi rivojlangan; Ayniqsa Qozoqistonda neft yiliga o'rtacha 100 mln.tonna qazib olinadi va asosiy qismi eksport qilinadi; Turkmanistonda iqtisodiy va milliy boylik negizini tabiiy gaz tashkil etadi; Elektr energiyasini asosiy qismini Qozoqiston, O'zbekiston va Turkmanistonda IES va o'z o'rnida Tojikiston va Qirg'izistonda GESlar beradi; Qora metallurgiya Qozoqistonda ancha rivojlangan va qolgan barcha Respublikalarda (Turkmanistondan tashqari) rangli metallurgiya tashqi savdoda katta ahamiyatga ega; Subregionni xo'jaligi: Qishloq xo'jaligi ham regionda o'ziga xos; Qozoqistonda don va chorvachilik asosiy tovar tarmog'iga kiradi; O'zbekistonda paxtachilik, uzumchilik, ipakchilik, sabzavotlar va qorako'lchilik; Turkmanistonda paxta, yilqichilik, qorako'lchilik, don, poliz ekinlari; Tojikiston va Qirg'izistonlar esa chorvachilik, bog'dorchilik, paxtachilik tarmoqlarini yo'lga qo'yishgan; Markaziy Osiyo davlatlarining o'zaro ...