Aholi geografiyasi fanining rivojlanishi va unga hissa qo'shgan aholishunos olimlar

Aholi geografiyasi fanining rivojlanishi va unga hissa qo'shgan aholishunos olimlar Reja: Aholi geografiyasining fan sifatida tashkil topishi. Aholi geografiyasining yo'nalishlari. Aholi geografiyasi fanining rivojlanishiga hissa qo'shgan geogrif olimlar faoliyati haqida. O'zbekistonda aholi geografiyasi fanining rivojlanishi. Geografiya fani aholi va unga taalluqli bo'lgan ma'lumotlarni qadimdan o'rganib kelgan. Masalan: 1650-yilgda Vareniy (Varenius)ning niderlandiyada bosilib chiqan Umumiy geigrafiya nomli asaridayoq aholiga tegishli ko'pgina masalalar geografiya o'rganadigan muhim muammolar qatoriga kiritilgan edi. Varenius geografiyani ikkita katta bo'limga bo'lgan. Asosiy (umumiy) geografiya. Ayrim mamlakatlarni o'rganadigan xususiy geigrafiya (mamlakatshunoslik). Ana shu xususiy geografiyaning iqtisodiy geografiya bo'limi o'rganadigan ,masalalar orasida aholining tarkibi, turmushi, iste'mol qiladigan ovqatlari, daromadi, bitim darajasi, hunarmandchilik, savdo aloqalari, tug'ilgandan o'lguncha bo'lgan urf-odatlari, siyosiy tuzum, shaharlari kabi ko'rsatkichlar bo'lgan. Ammo u paytlarda va undan keyin ham uzoq davrlar davomida aholi geografiyasi geografiya fanining alohida yo'nalish sifatida tashkil topmagan edi. Faqat XIX asrga kelib, dastavval Germaniyada va keyinchalik G'arbdan boshqa davlatlarga antropogeogarfiya paydo bo'laboshladi. Antropogeogarfiyaning asoschisi nemis geograf Fridriz Rassek (1844-1904) bo'lib, bu yo'nalish geografning getertinizmning bulgar-matematistik konselsiyasiga asoslanardi va aholi geografiyasidagi tabiiy sharoitning ta'siridan deb tushuntirishga urinar edi. XIX asr ohiri XX asr boshlarida G;arbiy Yevropada (asosan Fransiyada) odam geografiyasi deb nomlangan yo'nalish ham vujudga keladi. Fransuz geogriflari T.Vidan (1869-1930) bu yo'nalishning asoschilari edilar. Bu yo'nalish ham aholi geografiyasi masalalarini tushuntirishda jamiyat taraqqiyotining haqiqiy qonunlariga emas, balki burjua falsafasi, siyosiy, iqtisodiy va tarihining konsensiyalariga asoslangan. Bu yo'nalish nomoyondalari tabiat bilan jamiyat o'rtasidagi, tabiat bilan aholi o'rtasidagi munosabatlar va aloqalarni ilmiy asosda o'rganmasdan, balki alohida bir odamning tabiat bilan o'zaro munosabatlari va bir-biriga ta'sirini o'rganish bilan shug'ullanganlar. Shuning uchun ham ular o'z fanlarining nomini aholi geografiyasi emas, odam geografiyasi deb atashgan. MDH davlatlariga XX asrga qadar geografiyasiga taalluqli yirik ilmiy asarlar juda kam edi. Chunki aholi geografiyasi geografiyasining maxsus tarmog'I sifatida ham tashkil topmagan edi. Ana shu davrda ota-bola Pyotr Petrovich Setyonov Petrovich Setronov Tanishanskiy (1870-1942) haqida Aleksandr Avanovich Voeynovning (1842-1916) ishlari alohida o'rin egallaydi. P.P. Semyonov -Tanshanskiy XIX asr ohirida Rossiya aholisi va aholi punktlarini geografik ahaliz qilgan, bir necha ishlar bajargan. U o'zining 1871 yilda chiqqan Imperiya aholisining taqsimlanish sabablarga ko'ra, Rossiya Yevropaqismida aholining zichligi nomli asarida aholi zichligi kartasini batafsil va mazmundor analiz qilgan. 1863-1885 yillarda P.P.Semyonov Tyanshanskiy Geografik statistic lug'at tuzdi. Lug'atda Rossiyaning barcha shaharlari, stansiya va yirik qishloqlariga xarakteristika berdi. U Rossiya qishloqlariga birinchi bo'lib, batafsil sotsial-iqtisodiy xarakteristika berdi, ularni 27 tipga ajratdi. Ayniqsa uning Muraevenenaya vokost (1880) asari alohida diqqatga sazovordir. Bu asarda aholini va qishloq aholi manzilgohlarining ...