Arablarning geografik, kartografik bilimlari

Arablarning geografik, kartografik bilimlari Reja: Arab istilolari haqida qisqacha maolumot. Arab geografi Ibn - Xurdodbexning geografik bilmilari. Ibn Rusta va Idristlarning geografik bilimlari. Arab mohir yozuvchisi Sulaymonni geografik ochishlari. Tayanch iboralar: Arablarni bosqinchilik yurishlari; Ibn Xurxodbek (IX asr), uni «Masafalar va mamlakatlar» asari haqida; Ibn Rusta tarixiy geografik bilimlari; Idrisiy uning «Qiziqarli geografiya» asari va 70 varaG'dan iborat dunyo kartasi (1154 y) haqda; Mohir arab yozuvchisi Sulaymon, uni Misr, Pokiston, Sudan, Samoli, Arabiston, Hindiston va boshqa mamlakatlarda bo'lish, uni geografik maolumotlari. O'rta asrda Sharq mamlakatlari xalq lari orasida arablarning geografik bilimlari jahon geografiyasida alohida ahamiyatga ega. Shuning uchun ularning geografik bilimlarini alohida ko'rib chiqish maqsadga muvoffiqdir. Maolumki, Arabiston yarim orolida yashagan arab xalq lari madaniy darajasi past bo'lishiga qaramay VII-VII asrlarda (711 yil) o'z yurishlarini G'arbga tomon davom ettirib Gibroltor buG'ozi (Gibr-al-Tor arab tilida tirik shahar degan maononi bildiradi) orqali G'arbiy Yevropaga o'tib butun Pireney yarim orolini Sharqda Xitoy va Hindiston chegaralarigacha bo'lgan erlarni egalaganlar. VII asrni ikkinchi yarmida Turkistonda ham arab istilolari boshlanib, dastlab arablar Turkistondagi boy shaharlar bo'lgan Buxoro, TYeRMIZ, Toshkent , Chorjo'y (Omul), Shahrisabz (Kesh), Qarshi (Nasaf), Xorazm, Samarqand (713-715 yillar)larni bosib olgan. Bosib olingan davlatlarning yozuvlari iqtisodiy-siyosiy va ilmiy meroslari taoqib qilinib, arab tili va yozuvi davlat tiliga aylantirildi hamda arab tuzumi o'rnatildi. Arab xalifaligi davrida eng yirik fan va madaniyat markazi Sharqda BoG'dod (Iroq), G'arbda Ispaniyaning Kord shahri bo'lib qoldi. Arab xalifaligining poytaxti BoG'dod shahri hokimi Al Maomun (Xorun Rashidning o'g'li) «Donishmandlar uyi» («Bayt ul-xikma») tashkil qilib unga barcha mamlakatlardan mashhur olimlar, tarjimonlarni taklif etib, bu yerda G'arb va sharq antik dunyosining madaniy, ilmiy merosi o'rganila boshlandi va xind, grek, turk va boshqa tillardagi muhim asarlar arab tiliga tarjima qilinishi natijasida «arab» fani yuzaga keldi. IX asrning boshlarida al Maomun Rim olimi Klavdi Ptolemey (yer. I asrning oxiri va II asr boshi, 90-168 yillar)ning geografik va astronomik asarlarini tarjima qilishiga buyruq bergan va natijada arab geografik bilimlari yuzaga keldi va rivojlandi. Arab tarixiy -geografik va kortagrafik bilimlarning rivojlanishida arab geograf olimlaridan ibn Xurdodbex Ibn Rusta, Idrisiy, Yoqut, Sulaymonlarning xizmatlari alohida ahamiyatga ega bo'lgan. Arab geograf va sayyohi ibn Xurdodbex (IX asr)ni yirik asarlaridan biri «Masofalar va mamlakatlar» (Kitob al masolikval mamlakat) deb ataladi. Asar asosan yo'llarga baG'ishlangan bo'lib, unda muallif BoG'dod shahridan Samarqand, Toshkent, Issiqko'l vodiysigacha davom etgan sayyohat yakunlarini bayon qilingan. Ibn Xurdodbexning asarida «Samarqanddan Barkantgacha 4 farsax, undan Xushfaxongacha ham cho'l osha 4 farsax, so'ngra Burnobidgacha 6 farsax, keyin Zomingacha cho'l osha yana ...