Atmosferaning tuzilishi

Atmosferaning tuzilishi 5-sing Geografiya darsligi asosida 24§ - mavzu Atmosferaning ahamiyati. Atmosfera - Yerni o'rab turgan havo qobig'i. Yunoncha «atmos » - bug', «sphaira» - shar ma'nosini bildiradi. Atmosfera Yer bilan birga aylanadi. Yer yuzini samodan keladigan meteor jismlardan, Quyoshning tirik jonlar uchun zararli bo'lgan ultrabinafsha nurlaridan saqlaydi. Atmosfera bo'lmaganida Yer yuzi kunduzi +120°C gacha qizib, tunda esa -180°, -200°C gacha sovib ketar edi. Havo qobig'i Yer yuzini shaffof ko'rpa kabi asrab turadi. Yerning havo qobig'i asosan ikki xil gazdan, ya'ni azot va kislorod aralashmasidan iborat. Havodagi gazlarning 78 % ini azot, 21 % ini kislorod tashkil etadi. Azot va kislorod nisbati o'simliklar ta'sirida saqlanib turadi. Lekin avtomobillardan chiqadigan is gazi, yirik korxonalardan chiqadigan tutun havoni ifloslaydi. Yer havo qobig'ining yuqori aniq chegarasi yo'q. Taxminan 200 km balandda deyiladi. Lekin turli balandlikda havoning tarkibi, harorati, zichligi har xil bo'lib, atmosfera bir qancha qatlamlarga ajratiladi. Troposfera Stratossfera Mezosfera Exosfera Termosfera O'rtacha qalinligi 10-11 kilometr. Qutblar ustida 8-9 km, ekvatorda 18 km gacha yetadi. Troposfera - atmosferaning quyi qatlami («tropos» - yunoncha so'z bo'lib, aylanmoq, o'zgarmoq degani). Havodagi barcha suv bug'lari shu qatlamda. Bu qatlamda bulutlar paydo bo'ladi. Yog'inlar yog'adi, ob-havo o'zgarib turadi, tirik mavjudotlar shu qatlamda yashaydi (50-rasm). Yuqoriga ko'tarilgan sari har 100 m da harorat 6°C pasayadi. Yuqoriga ko'tarilgan sari har 100 m da harorat 6°C pasayadi. Stratosfera - (yunoncha «stratum» - qatlam) troposferadan yuqorida joylashgan. Yuqori chegarasi 40-50 km balandda. Stratosferaning quyi qismida harorat -45°C dan -75°C gacha pasayadi. Lekin yuqoriga ko'tarilgan sari havo isib, +10°C gacha ko'tariladi. Mezosfera, termosfera va ekzosfera - (yunoncha «mesos» - o'rta, «therme» - issiq, «ekzos» - tashqi) atmosferaning yuqori qatlamlaridir. Bu qatlamlarda havo juda siyrak va koinotdan keladigan nurlar ta'sirida elektr tokini yaxshi o'tkazadigan bo'lib qolgan. Atmosferani o'rganish. Inson juda qadim zamonlardan ob-havoni, atmosferada bo'ladigan hodisalarni kuzatib keladi. Atmosferada ro'y beradigan ayrim hodisalar havo aynib, yomg'ir yog'ishidan, boshqa hodisalar esa havo ochilishi, Quyoshli kunlar bo'lishidan darak berishini odamlar qadimdan anglab olganlar. Hozirgi vaqtda atmosfera, unda ro'y beradigan hodisalar dunyoning turli joylaridagi minglab meteorologik stansiyalarda o'rganiladi. Bu ishda elektron hisoblash mashinalari, kompyuterlar, havo sharlari, meteorologik raketalar, Yerning sun'iy yo'ldoshlaridan foydalaniladi. Savol va topshiriqlar: 1. Atmosfera nima va uning qanday ahamiyati bor? 2. Havo qanday gazlardan tarkib topgan? 3. Insonning atmosfera havosi tarkibiga ta'siri haqida gapirib bering. 4. Atmosfera qanday qatlamlardan tuzilgan? ...