G'arbiy Sibir pasttekisligi o'lkasi

G'arbii Sibir pasttekisligi o'lkasi G'arbiy Sibir tabiiy-geografik o'lkasiga Yer kurrasi-dagi eng katta pasttekisliklardan biri bo'lgan G'arbiy Si­bir pasttekisligi bilan Kara dengizidagi kichikroq orol-lar kiradi. o'lkaning tabiiy chegaralari yaqqol aks etgan: shimolda - Kara dengizi qirg'oqlari, janubda - 1urg'ay platosi, Qozog'iston past tog'lari hamda Oltoy toglari si-stemasining etaklari, g'arbda - Uralning sharqiy etaklari, sharqda - Yenisey daryosi.gPasttekislikning maydoni 3 mln. iv km ga yaqin bo'lib, 73°,obT!lan 50°,5 shimoliy kengliklar oroligida joylashgan; shimoldan janubga tomon pasttekis-lik 2500 km ga yaqin chuzilgan, g'arbdan sharqqa tomon janu­biy, eng keng yeri 1900 km. Pasttekislik zaminida mezozoy 23 SSR tabiiy geografiney 353va kaynozoy eralarining turli xil qalinlikdagi jinslari bilan qoplangan paleozoy plitasi yotadi. Pasttekislik akku-mulyativ tekisliklar tipiga kiradi. Uchlamchi va turtlamchi davrlarning yer yuzidagi yotqiziqlari bu erlarni bosgan paleogen dengizi chukindilaridan hamda pleystotsenning muz-lnk va suv-muzlik keltirmalaridan iborat. Yer yuzasining gipsometrik jihatdan nisbatan bir xilli-gi bu yerda kenglik zonalligining Rossiya tekisligidagiga Karaganda ancha aniq namoyon bo'lishiga imkon bergan. Biroq pasttekislikning orografiyasi hamda relefi haqida ke-yingi vaqtda olingan ma'lumotlar uning yer yuzasi nisbatan murakkab ekanligidan dalolat beradi. Butun pasttekislik shimolga tomon umumiy ravishda salgina nishab bo'lib, Ob daryosi va uning yirik irmoqlari Irtish, Tobol hamda Ishim usha tomonga oqadi. Pasttekislikning atroflari baland bu­lib, kuzga aniq tashlanadigan Shimoliy Sosva, Orqa Ural, Obbuyi qirlarini hosil qilgan. Bular Xanti-Mansi, o'rta Ob, Surgut pasttekisliklari joylashgan markaziy botiq qismda pasayadi. Ob daryosining o'ziga xos mahalliy dare shoxobchalarini hosil qiluvchi irmoqlari shu botiqqa oqib keladi. Pasttekislikning eroziya natijasida kam uyilgan-ligiga uning yosh tekislik ekanligi ham qisman sabab bo'lgan. Territoriyaning tarkib topish tarixi Pasttekislikni geologik tekshirish ishlari faqat kyo-yingi yillardagina kuchaytirildi. Pasttekislikka tektonik jihatdan Ural-Sibir epigertsin platformasi plitasi tug'« ri keladi. Bu plita deyarli gorizontal holatdagi mezo: kaynozoy yotqiziqlari bilan qoplangan quyi strukturali yarus hosil qiladi. Paleozoy fundamenti markazga tomon sal pasayib boradigan zinasimon tuzilishga ega, kuchli dara­jada dislokatsiyalangan va metamorfiklashgan yotqiziqlar-dan tuzilgan. Birin-ketin ruy bergan tektonik harakatlar gertsin orogenezidan sung platformadagi burmalangan struk-turalarni asta-sekin cho'qishiga sabab bo'lgan. Trias davri-ning paleozoy jinslari ustida notekis yotgan yotqiziqlar tarkibi usha vaqtda pasttekislik doirasida kontinental rejim qaror topganligidan dalolat beradi. ...