Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning fanining tadqiqot usullari

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning fanining tadqiqot usullari Reja: Hudud geografik tadqiqot obyekti sifatida. Kartografiya usuli va geografik taqqoslash usuli. Tarixiylik usuli. Iqtisodiy rayonlashtirish usuli. Statistik tahlil usuli. Tizim-tarkib usuli. Sotsiologik so'rov va boshqa usullar. Iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda XX asrning 50-yillaridan iqtisodiyotda mikro va makro tahlil bilan bir qatorda, alohida ijtimoiy-iqtisodiy, tabiiy-tarixiy tizim sifatida mamlakat hududlarini (mintaqalarini) o'rganish boshlandi. Natijada, iqtisodiy fanlar tizimida mustaqil ―Mintaqaviy iqtisodiyot va boshqaruv‖ fani shakllandi va bugungi kunda ham izchil rivojlanib bormoqda. Har bir fanda shu fanning tub mohiyatini ochib beruvchi tushuncha bo'ladi. Jumladan, biologiyada - hujayra, matematikada - son, fizikada - materiya va energiya, Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanida esa bunday tushuncha - hudud va mintaqadir. Hudud(territoriya) - yer sharining ma'lum bir qismi bo'lib, o'zining geografik o'rni hamda tabiiy belgilariga ko'ra boshqa hududlardan ajralib turadi. ―Hudud‖ tushunchasini ―akvatoriya‖ (yer sharining suv bilan qoplangan bir qismi), ―aerotoriya‖ (yer shari atmosferasining bir qismi) kabi tushunchalar to'ldiradi. Ayni vaqtda, ―territoriya‖, ―akvatoriya‖ va ―aerotoriya‖ tushunchalari birgalikda ―geotoriya‖ tushunchasini hosil qiladi. ―Hudud‖ tushunchasining g'oyat murakkab va kattaligi uni mintaqalarga bo'lib o'rganishni taqozo qiladi. Mintaqa (region) - lotincha so'z bo'lib, ilmiy iste'molga ingliz tilidan kirib kelgan va 100 dan ortiq turli mazmunda talqin qilinishi bilan ajralib turadi. Keyingi yillarda ilmiy adabiyotlar va tadqiqotlarda mintaqa tushunchasi ijtimoiy-iqtisodiy, tabiiy-tarixiy, siyosiy-harbiy va ekologik tizim sifatida quyidagi: 1) dunyo xo'jaligi va umumbashariy muammolar, geosiyosiy va hududiy takror ishlab chiqarish; 2) megaiqtisodiyotda - makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy tahlil yondashuvlarida keng qo'llanilmoqda. Dunyo xo'jaligi va umumbashariy muammolar yondashuvi dunyo xo'jaligining tarixiy-iqtisodiy rivojlanishi jarayonida o'zining umumiy ijtimoiyiqtisodiy, ilmiy-madaniy salohiyatiga ega mamlakatlar rivojlanishiga jiddiy ta'sir etuvchi, xalqaro siyosat, harbiy-siyosiy mojarolar, yoqilg'i-energetika, oziq-ovqat, demografik, ekologik va boshqa umum-bashariy muammolar yechimlarini ishlab chiqishga intiluvchi iqtisodiy-siyosiy birlashmalar va ittifoqlar mavjudligiga asoslanadi. Jumladan, XX asrning oxirida Yevropada jiddiy milliy tizimlarni umumlashtirgan (moliya-kredit, yagona pul va b.) transmilliy mintaqa - YevropaIttifoqining yuzaga kelishi, MDH, Shimoliy Amerika Erkin Savdo Assotsiatsiyasi va boshqa integratsiyalarning shakllanishi jarayoni davom etayotganligi e'tiborga molik. Geosiyosiy yondashuv - hududiy jihatdan yaqin va chegaradosh mamlakatlarning iqtisodiy integratsiya asosida umumiy bozor (bojxona, valyuta ittifoqlari va boshq.) tuzish uchun intilishi bilan xarakterlanadi (Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi, MDH doirasida Yevrosiyo iqtisodiy hamkorligi va boshqalar). Hududiy takror ishlab chiqarish yondashuvi - mustaqil davlatlarning hududiy umumiyligini ifodalaydi. Mintaqaning hududiy ishlab chiqarishi ikki xil talqin qilinadi. Birinchi talqin sof iqtisodiy-geografik yondashuv bo'lib, buning asosi hududiy mehnat taqsimotidan (tarmoq mehnat taqsimoti bilan) iborat bo'lib, iqtisodiy rayonlar deb ham yuritiladi. Ikkinchi talqin takror ishlab chiqarish nuqtai nazaridan, hudud uchun ...