Madagaskar oroli

Madagaskar oroli Madagaskar Afrika qirg'oqlari yaqinidagi yagona yirik orol bo'lib, Yer sharidagi eng yirik orollardan biridir. Maydoni 590 ming km2. Madagaskardan shimol va sharqda ko'pdan-ko'p mayda orollar (Komor, Maskaren orollari va boshqalar) bor. Madagaskar janubiy yarimshardagi materiklar bilan birgalikda qadimgi Gondvana materigi tarkibiga kirgan. Hozir esa Afrika platformasining bir qismi bo'lib, materikdan mezozoy erasida bo'linib qolgan. Shuning uchun ham orolning strukturasi, relefi va iqlim sharoiti ko'p jihatdan materikning qo'shni qismlariga o'xshaydi. Holbuki, organik dunyosi orolning materikdan ajralib ketganiga uzoq davr bo'lganligi sababli o'ziga xosdir. Orolning qiyofasi sodda. Ayniqsa sharqda qirg'oq chizig'i kam parchalangan. G'arb va shimoli-g'arbiy sohilda kema qatnovi uchun qulay buxtalar ko'p. Lekin buxtalarga kiraverishda marjon riflari uchraydi. Madagaskar relefi assimetrik. Sharqda baland katta Markaziy plato shimoldan janubga cho'zilgan. Bu plato g'arbga keng yotiq zinalar hosil qilib pasayib boradi va pasttekislikdan iborat sharqiy sohilning kambar platosiga sbroslar chizig'i bo'ylab tik jarliklar hosil qilib tushadi. Markaziy plato krietalli jinslargneyslar, granitlar va slanetslardan tarkib topgan. Plato yuzasi balandligi 1700-200 m bo'lgan qadimgi peneplen bo'lib, unda ayrim qoldiq qirlar va lavalar bilan qoplangan vulkan cho'qqilari uchraydi; ulardan eng balandi-Tsaratan'ana (2880 m) orolning shimolidadir. Madagaskarda vulkan faoliyati hozirgacha so'ngan emas. Qirg'oq yaqinidagi mayda orollarning ko'pchiligi so'ngan vulkanlardan iborat. Komor orollari gruppasida otilib turadigan Qartala vulkani bor. Markaziy platoda qisman ko'l va botqoqliklar bilan band depressiyalar ko'p. Ularning bazi birlarida aholi zich yashaydi. Unumdor allyuvial tuproqli erlarda sholi va boshqa ekinlar ekiladi. Malagasi Respublikasining poytaxti Tan'anarive depressiyada joylashgan. G'arbda plato Mozambik bo'g'ozi sohilidagi sertepa keng pasttekislikka tomon asta-sekin pasaya boradi. Bu yer bo'r va kaynozoy dengiz yotqiziqlaridan tarkib topgan bo'lib, tuzilishi Afrikaning Mozambik pasttekisligiga o'xshaydi. Sohilni qoplab yotganto'rtlamchi davr qumlari baland dyuna qatorlari hosil qilgan. Eng yirik daryolarning deltalaridagina qum tepalari uchramaydi. Madagaskarda foydali qazilchmalardan kristalli slanets orasida uchraydigan grafit konlari ayniqsa mashhurdir. Xuddi ana shu jinslar orasida oltinning katta zapaslari topilgan. Nnkel, mis, qo'rg'oshin, radiaktiv metallar va xilma-xil javoxirlar granitlar orasida uchraydi. Bazi bir joylarda kristalli jinslarning laterit nurash po'sti orasida boksit va xilma-xil temir birikmalari uchraydi. Madagaskar iqlimi tropik iqlim bo'lib, pasttekisliklarda yil bo'yi issiq bo'lsa, baland platolarda mo'tadil. Orolning katta qismiga yog'inning asosiy qismini Hind okeanidan esadigan janubi-sharqiy passatlar va shimoli-sharqiy mussoklar olib keladi. Sharqiy sohilda va platolarning okeanga qaragan yonbag'irlarida yomg'ir yil bo'yi bir tekisda yog'adi va yillik yog'in miqdori 300 mm ga etadi. Shu bilan birgalikda havo issiq bo'lib, oylik-o'rtacha temperagura +20° dan +27° ga etadi. Platolarda yog'in bir oz kamroq yog'adi, shunda ham yog'in miqdori 1500 mm dan ...