Markaziy Osiyo tabiiy chegaralari

Markaziy Osiyo iqtisodiy jihatdan xam ulkan zaxiralarga ega ekani malum. mintaqaning iqtisodiy salohiyati uning geosiyosiy ahamiyatini belgilovchi eng muhim omillardan hisoblanadi. Shu tufayli mintaqa iqtisodiy salohiyatining geosiyosiy ta'sir doirasiga tortilishi mumkin bo'lgan jihatlariga nazar tashlash joiz. Markaziy Osiyo tabiiy chegaralari Malumki, manfaatlar tuknashuvi ancha yillar mobaynida Afgoniston hududida ruy berib keldi. Endilikda so'z bu tuknashuv saxnasining Kaspiy atrofi yoki mintaqaning boshqa hududlariga kuchish ehtimoli haqida bormokda. Markaziy Osiyoda vujudga kelishi mumkin bo'lgan vaziyatni AKShning tanikli tadqiqotchilaridan biri - Z.Bzejinskiy Buyuk shaxmat taxtasi asarida o'ziga xos tarzda talqin qiladi. Uning yozishicha, 1993-2015 yillar oraligida dunyoda energetika zaxiralariga bo'lgan ehtiyoj 50 foizga kutarilishi kutilmokda. Shu nuqtai nazardan yangi-yangi energetika zaxiralarini izlab topishga bo'lgan ehtiyoj yetakchi davlatlarni ushbu zaxiralarga boy hududlar tomon, xususan Markaziy Osiyo tomon chorlashi aniq. Tabiiy zaxiralarga boy va ayni paytda millatlararo munosabatlar, tarixiy hududlar masalalari jihatdan notinch bo'lgan mintaqada millatlararo, hududiy negizda turli nizolarni keltirib chiqarishga urinishlar bo'lishi mumkin Malumki, mintaqa ulkan xom ashyo zaxirasiga ega. Kozogiston, Turkmaniston va O'zbekistonda aniqlangan neft zaxiralari yer yuzidagi butun zaxiralarning taxminan 2,7 foizini, gaz zaxiralari esa 7 foizini tashkil etar ekan. Turkmanistonda gazning ulkan zaxiralari aniqlangan. O'zbekistonda 1 trln. AKSh dollari miqdorida neft va gaz zaxiralari mavjudligi aniqlangan Uzbekistan oltin zaxiralari bo'yicha dunyoda turtinchi urinda turgan davlat hisoblanadi, ishlab chiqarish bo'yicha esa 7 urinni egallaydi. Shuningdek, O'zbekistonda boshqa nodir metallarning yirik zaxiralari mavjud Yer karidagi temir rudasi zaxiralarining 8% Kozogiston hududiga to'g'ri keladi. O'zbekiston va Tojikistonda yirik uran rudasi konlari mavjud. Masalan O'zbekiston uran kazib chiqarish bo'yicha yer yuzida 7 urinda turadi. Paxta xam Markaziy Osiyoning katta boyligi hisoblanadi. Masalan, mintaqa bo'yicha 1995 yilda terib olingan 5,9 mln. tonna paxta butun MDx hududida terilgan paxtaning 96%ni tashkil etadi. O'zbekiston paxta etishtirish bo'yicha dunyoda 4-urinni, uni eskport qilish bo'yicha esa 2-urinni egallaydi Ana shunday ulkan imkoniyatlarga ega bo'lishiga qaramasdan, Markaziy Osiyo mamlakatlarining jugrofiy jihatdan nokulay shart-sharoiti, anikrogi, energetik zaxiralarning istemol bozoridan uzoqda joylashgani hamda ushbu bozorga chiqish yo'llarining murakkab geosiyosiy xarakteri tufayli mavjud geostrategik salohiyatdan foydalanish imkoniyatlari cheklangan. Markaziy Osiyodagi davlatlarning birortasi xam ochiq dengizga chiqish yo'llariga ega emas. boshqacha aytganda, hozirgacha Markaziy Osiyoga asosan havo yo'llari orkaligina bemalol kirish mumkin. mintaqaning Xitoy, Hindiston, Eron va Rossiya o'rtasida joylashgani yetakchi davlatlarning ushbu hudud markaziga yo'nalish uchun o'ziga xos murakkabliklar tugdiradi. Chunki tabiiy zaxiralardan foydalanish, neft va gaz kuvurlarini biror bir yo'nalish orqali ochiq dengiz portlariga olib chiqish uchun bir nechta davlat hududidan utish va buning uchun yetakchi transmilliy kompaniyalari bilan shartnoma tuzgan holda ...