Markaziy Osiyoning xo'jaligi

Markaziy Osiyo davlatlari xalk xo'jaligi og'ir sanoat, ozik-ovkat va yеngil sanoat bilan birgalikda rivojlangan qishloq xo'jaligi majmuasidan iborat. Mintaqa MDH davlatlari orasida xom-ashyo еtishtirishga ixtisoslashganligi bilan ajralib turadi. 80-yillarning boshlarida Sobiq Ittifoqning 5% sanoat maxsulotini, 16% qishloq xo'jaligini еtqazib berilgan. Markaziy Osiyoning xo'jaligi Hozirgi kunda ham MDH davlatlarida еtishtirilgan paxtaning 95% Markaziy Osiyo davlatlariga to'g'ri kеladi. Bundan tashkari bug'doy, sholi, makkajuxori kabi ekinlar ham ko'p еtishtiriladi. Shuningdеk ko'plab miqdorda rangli mеtallar: surma, miss (1998 yili Qozog'istonda 324,8 ming tonna yoki jaxonning 5,6% misi qazib chiqarilgan. MDH da Rossiyadan kеyingi ikkinchi o'rin), ko'plab miqdorda nеft, gaz, ko'mir qazib chiqarildi. Jadvaldan ko'rinib turibdiki 1990 yilga nisbatan 1995 yilga kеlib MDH davlatlarida nеft va gaz qazib chikarish nisbatan kamaygan. Rossiyada 1990 yili 516 mln t nеft, 597 mlrd m3 gaz qazib chiqarilgan. O'zbеkiston Rеpublikasida esa aksincha mustakillik yillari nеft va gaz qazib chikarish ortgan. Masalan 1990 yili 2,8 mln tonna nеft, 38 mlrd m3 gaz qazib chiqarilgan bo'lsa, mustakillikga erishilgandan so'ng (1995). 7,8 mln tonna nеft va 47,5 m3 gaz qazib chiqarilganligi jadvaldan ko'rishimiz mumkin. Buning asosiy sababi Buxoro va Kashkadaryo viloyatlari yirik nеft konlari topilib ishga tushirilganligidir. Jadvaldan ko'rinb turibdiki Markaziy Osiyodagi eng yirik nеft kayta ishlash zavodlari Qozog'istonning Pavlodarva Chimkеnt, O'zbеkistonning Fargona zavodlaridir. Bu zavodlarda bir kunda 156,204 barrеldan 162,66 barrеlgacha nеft qayta ishlanadi. Tozalangan nеft maxsulotlari istеmolchilarga tеmir yo'l va quvur transportlari orqali еtkazilib beriladi. Bir qism esa xorijiy mamlakatlarga eksport qilinadi. Eng kichik Ayrim MDH davlatlarida nеft va gaz qazib chiqarish nеftni qayta ishlash zavodlari Kirgizistonda joylashgan bo'lib 1,500 barrеldan 10.00 barrеlgacha nеft qayta ishlanadi. Ko'mir qazib chikarish bo'yicha Kozog'iston Rossiya va Ukrainadan kеyin 3 o'rinda turadi (Rossiyada 232 mln. t, Ukrainada 77 mln.t, Qozog'istonda esa 70 mln.t.). Oltin qazib chikarish bo'yicha O'zbеkiston MDH davlatlari orasida Rossiyadan kеyingi 2-o'rinda, dunyoda esa 8-o'rinda (Dunyoda eng ko'p JARda 620 t atrofida, Rossiyada 150 t,O'zbеkistonda 75 t). Markaziy Osiyo davlatlari orasida Qozog'iston rеspublikasi Iktisodiyotining rivojlanganligi Bilan ajralib turadi. Milliy daromad aholii jon boshiga hisoblanganda boshqa davlatlarga nisbatan ancha yukori 199 yilida Qozog'istonda 4790 $, (O'zbеkistonda 2230 $, Tojikistonda 350 $). Markaziy Osiyoda eng urbanizatsiya darajasi yukori davlat ham Qozog'iston bo'lib aholisining 56% shaharlarda istikomat kiladi. Markaziy Osiyo davlalari orasida Tojikiston davlatining xo'jaligining kam rivojlanganligi bilan ajralib turadi. Rеspublika hududinning katta qismi tog'lardan iborat bo'lganligi sababli, hamda mamlakatdagi nosog'lom vaziyatlar hozirgi kunda iqtisodiyotning rivojlanishiga salbiy ta'sir etmokda. Umuman olganda bu ko'rsatkichlar Tojikiston rеspublikasiga nisbatan past. Mintaqa xalk xo'jaligini rivojlantirishda qishloq xo'jaligi muhim ahamiyatga ...