Navoiy viloyati

8-sinf geografiya darsligi asosida 51-mavzu: Bu viloyat mamlakatimizning eng kenja viloyati. U Buxoro va Samar­qand viloyatlari hududidan tashkil topdi. Navoiy viloyati mamlakatimiz viloyatlari ichida maydonining kattaligi bo'yicha birinchi o'rinda tursa-da, aholisining soni bo'yicha oxirgi o'rinlardan birida turadi (112-rasm). Viloyatning o'simlik (yaylov) boyligi qorako'lchilikda katta ahamiyatga ega. Aholisi hudud bo'ylab notekis joylashgan. Tomdi, Uchquduq, Konimex tumanlarida aholi nihoyatda siyrak. Sanoatning jadal sur'atlar bilan rivojlanishi shahar aholisining tez ko'payishiga olib kelmoqda. Viloyatda yangi shahar va shaharchalar qad ko'tarmoqda. Qishloq xo'jaligining asosiy tarmoqlari: donchilik, paxtachilik, qorako'lchilik, qo'ychilik. Sanoatning asosiy tarmoqlari: elektroenergetika, rangli metallurgiya, kimyo, qurilish materiallari sanoati. Cho'l chorvachiligi sohasida bu viloyat mamlakatda yetakchidir. Qizil-qum cho'lida qorako'lchilikka ixtisoslashtirilgan yirik xo'jaliklar tashkil etilgan. Bu sohada Tomdi tumani alohida ajralib turadi, tumanda ko'plab qorako'lchilik xo'jaliklari bor. Yaylovlarni suv bilan ta'minlash, ularning mahsuldorligini oshirish uchun fitomeliorativ ishlar olib borilmoqda Sanoatning rivojlanishi suv boyliklariga bog'liq. Taraqqiy etayotgan sanoat tarmoqlari, jumladan, kimyo sanoati va boshqalar suvni ko'p talab qiladi. Viloyat kimyo sanoati tabiiy gaz va boshqa mineral xomashyoga tayanib tez rivojlanmoqda. Kimyo sanoatining markazi Navoiy shahridagi kimyo kombinatidir (113-rasm). Mamlakatimizda tayyorlanayotgan sement mahsulotining asosiy qismi Navoiy sement zavodida ishlab chiqarilmoqda. Zavod yaqin vaqtlargacha shlak, metall qipig'i, klinker singari sement xomashyolarini sobiq Ittifoq respublikalaridan katta-katta xarajatlar hisobiga keltirardi. Xomashyoning qimmatligi se­ment ishlab chiqarishni ko'paytirish va sifatini oshirishga to'sqinlik qilardi. Geologlarning izlanishlari natijasida Malikcho'l sarhadlarida, shundoqqina zavodning yonida tuf koni topildi. Tuf eng a'lo shlakdan ham, noyob aralashma-klinkerdan ham qolishmaydigan sement xomashyosidir. Kon zaxirasi katta bo'lib, yiliga 2-3 mln tonna tuf qazib olinganda ham 45-50 yilga yetishi aniqlandi. Viloyat elektr energiyasini ishlab chiqarish miqdoriga ko'ra mamlakatda oldingi o'rinlardan birini egallaydi (114-rasm). Elektr energiyaning asosiy qismini Navoiy IES beradi. Mamlakatimizdagi ishlab chiqarish korхonalarini modеrnizatsiya qilish va yangilash, zamonaviy innovatsiyalarga asoslangan va yuksak samarali tехnologiyalarni joriy etish jadal amalga oshirilmoqda. Ularni amalga oshirishda kеrakli imtiyozlarga ega bo'lgan maхsus industrial zonalar tashkil etilmoqda. Jumladan, «Navoiy» erkin industrial-iqtisodiy zonasi tashkil etilganidan buyon uning hududida 19 ta invеstitsiya loyihasi bo'yicha ishlab chiqarish korхonalari ishga tushirildi. Jumladan, yuksak tехnologiyalar asosida tеlеvizorlar uchun taglik-moslamalar, elеktr enеrgiyani elеktron hisoblagichlar, yuqori kuchlanishga chidamli kabеllar, IESlar uchun isitish qozonlari, mobil va statsionar tеlеfon apparatlari, tayyor dori vositalari va boshqa turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. Ijtimoiy sohalar. Viloyatda ikki oliy ta'lim muassasasi - Navoiy davlat pedagogika instituti va Navoiy davlat konchilik instituti faoliyat ko'rsatmoqda. 380 ga yaqin umumta'lim maktablarining 120 tasi Qizilqumning olis cho'l hududlarida joylashgan. Viloyat hudu-dida ko'pgina tarixiy maskanlar mavjud. Ular sirasiga qadimgi Karmana, Rabot Malik, Nurotadagi Toshmasjid ...