Orol dengizining dastlabki tabiiy geografik tahlili

Orol dengizining dastlabki tabiiy geografik tahlili Bu yil taniqli geograf olim Lev Semenovich Bergning Aralskoye more, opit fiziko-geograficheskoy monografii nomli mashhur asarining nashr etilganligiga 100 yil to'ladi. Bu asar o'z vaqtida ham, hozirgi kunda ham va keyin ham Orol va Orolbo'yi tabiiy geografiyasi nuqtai nazaridan katta ahamiyatga egadir. XX asrning ikkinchi yarmida taniqli geograflarning aksariyati L.S.Bergning nihoyatda yirik va serqirra olim ekanligini e'tirof etganlar. Darhaqiqat, bu olim 700 dan ortiq ilmiy asarlar muallifi bo'lib, fanning turli sohalarida, jumladan ko'lshunoslik, iqlimshunoslik, geomorfologiya, ixtiologiya, paleogeografiya, tabiiy geografiya sohalarida ilm bilan shug'ullangan va tanilgan. L.S.Berg 1876 yilda Bessarabiyaning Bendera shahrida tug'ilgan. 1894 yilda esa Moskva davlat universiteti fizika-matematika fakultetining tabiiy bo'limiga o'qishga kirgan va 1898 yilda uni muvaffaqiyatli tugallagan. O'sha yili Rus geografiya jamiyatining Turkiston bo'limi yo'llanmasiga binoan, gidrologik nuqtai nazardan mutlaqo o'rganilmagan Orol dengiziga yuboriladi. Bu yerda u nafaqat gidrologik tadqiqotlar, nafaqat ko'lning o'zini, balki uning yon-atroflarini ham geologik, geomorfologik, meteorologik xususiyatlarini, o'simligi va hayvonot dunyosini ham o'rgandi. Olimning 1898-1903 yil va 1906 yillarda Orol dengizi va uning atroflarida olib borgan izlanishlari natijasida to'plagan juda katta hajmdagi ma'lumotlar bir qator ilmiy maqolalar va kitoblarga asos bo'ldi. Ular orasida Orol dengizi monografik asari [1] alohida e'tiborga sazovordir. Ushbu asar 554 betlik katta kitob bo'lib, muallifning Orol dengizi va uning atroflarida olib borgan ilmiy tadqiqotlarining natijalaridir. Unda L.S.Berg Orol dengizi va yon-atroflarini geografik o'rganishlar tarixiga katta ahamiyat bergan va imkoni boricha mavjud manbalardan foydalanishga harakat qilgan. Shu ma'noda tadqiqotchi qadimgi yunon olimlarining asarlariga, o'rta asrlardagi sharq olimlari qoldirgan yozma manbalarga keng murojaat qilgan. Natijada, qadimgi yunon olimlari Gerodot, Strabon, Ptolemey va boshqalarning asarlarida Orol dengizi haqida birorta isxonarli ma'lumot yo'qligiga, ammo o'rta asrlardagi sharq olimlari yozib qoldirgan manbalarda Amudaryoning Xorazm dengiziga quyilishi, ayrim vaqtlarda esa O'zboy orqali Kaspiy dengiziga quyilganligi haqida ma'lumotlar uchraganligini yozgan. Shunday bo'lsa-da, XX asr boshlarigacha Orol dengizining maydoni, chuqurligi, suv rejimi, hajmi, qirg'oqlarining tuzilishi, Orol atroflarining geologik tuzilishi, tarixi, relyefi, tuproq va o'simliklari, hayvonoti haqidagi ma'lumotlar nihoyatda kam ekanligiga, borlari ham ko'pincha xatoliklardan holi emasligiga amin bo'lgan. Ularni tuzatishga, to'ldirishga, Orol dengizi va yon-atroflarining tabiiy sharoitini mufassalroq yoritib berishga harakat qilgan. L.S.Berg o'zining qisqa muddatda to'plagan boy va rang-barang faktik ma'lumotlari asosida Orol va uning atroflaridan tashqari O'rta Osiyo tekisliklarining geologik tuzilishi va tarixiy o'tmishi haqida muhim tabiiy geografik xulosalar chiqargan. Jumladan, dengiz suvining sho'rligi unchalik katta emasligi, dengiz faunasining nisbatan boy emasligiga (o'sha vaqtlarda suvning sho'rligi 1 % atrofida, baliqlarning 18 xili, mollyuskalarning 7 xiligina mavjud bo'lgan) asoslanib, Orolning ...