Orol kecha va bugun

Orol kecha va bugun Orol - Yer yuzidagi dengiz va okeanlar bilan boglanmagan eng ulkan ko'l, yani suv xavzalaridan biridir. Eldoshimiz Abu Rayxon Beruniyning yozishicha: Turon zaminidagi eng katta Kora va Kizilkum saxrolari kachonlardir, baxri ummon ostida bo'lgan. Buning isboti shuki, o'tgan million yillar davomida turli geologik jarayonlar oqibatida, baxri ummon (okean, - K.N.) suvlari shimoliy-g'arbiy tomonlarga chekinib, Xazor (Kaspiy) dengizi, so'ngra esa Orol ko'li paydo bo'lgan. O'sha davrda Orol dengizi Tuyamo'yin darasidan Sulton Uvays togi, Shimoliy Korakum va Ustyurt hududlarini egallab turgan. boshqacha qilib aytganda, hozirgi Xorazm voxasi 150-170 ming yillar avval, Katta ko'llar o'lkasi (Sho'rko'l), Go'vik, Abul, Korpz, Mizon, Okchaxon, Sarikamish va b.) dan iborat bo'lgan. Buni Uch o'jok, Ustyurt va Orolni o'rab turgan koya tepalik va kirgokdagi suv koldirgan geomorfologik chiziq izlari xam isbotlab turibdi. mahalliy va xorijlik tadqiqotchilar yozib koldirgan ma'lumotlarga asosan Amudaryo va Orol dengizi yilnomasini quyidagi sana-rakamlar bilan belgilash mumkin: 1 million yillar ilgari - O'rta Osiyo hududlari, shu jumladan Xorazm voxasi katta okean ostida bo'lgan. Beruniy buni Tanis (Tanais)okeani deb atalgan. 150-170 ming yillar avval - Yer kobigidagi kuchli geologik o'zgarishlar, tektonik harakatlar, zilzilalar tufayli okean suvlarining bir kismi xind okeaniga, yana bir kismi Ozar (xazor) Kasapiy dengiziga ajralib, ulkan ko'llar hosil bo'lgan. 22 ming yillar burun - Kuyi Amudaryo 3 irmokli o'zandan iborat bo'lgan. Manbaalarda Amudaryoning o'ndan ortik nomlari yozib koldirilgan. Bular yaxudiy tilida Gixon, arablarda Jayxun, Xitoy tilida Guy-Shu (Katta suv), forslarda Vaxsh, Avesto tilida Davdon, Veyxon (Vaxon), turkiy tillarda Amindaryo, o'giz, yunon tillarida Oka, Oks, Akes, lotin tilida Amuya va XIX asrning II-yarmidan boshlab ruslar uni Amudaryo deb atay boshlaganlar. Uzunligi 2540 km. xindukush, Pomir toglari va Vrevskiy muzligidan suv oladi. 3-5 ming yillar avval - Ilk Xorazm sivilizatsiyasining boshi Kaltaminor, Tozabog, Amirobod, Kedor, Suvyorgon madaniyati paydo bo'lgan. O'zining yoshi, salohiyati, betakrorligi bilan Sir, Yunon, Xind, Eron va Xitoyning ko'hna tarixi kabi rangbagrang va kadimiydir. 2-3 mingllar avval - Davdon va O'zboy irmoklari butunlay ko'rib kolganligi sababli Jayxun suvlari yana toshib ikki irmok hosil etgan va Orolga kuya boshlagan. O'sha davrlarda uning chuqurligi 58-59 metrni tashkil etgan. Uni Xiz (Kiz) yoki Xorazm dengizi deb ataganlar. Xorazmliklarning birinchi kasbigkori balik ovlash, so'ngra chorvachilik bo'lgan. 2500-2700 yillar mukaddam - Amudaryo suvlari toshkin hosil kilgan choglarda Vodakbuva, Xeykanik (Shovot, Polvon) irmoklari orqali suvlar yana Sarikamishga oqib borgan. Ushbu kanallar bo'yida Aturspend (Xazorasp), Kalajik (Dovudkala), Ko'zalikir, Xiva, Samburli (Shoxsanam), Urga kalalari paydo bo'lgan. Eradan avvalgi 559-329 yillarda Orol suvi 40-41 metr chuqurlikni tashkil etgan. ...