O'rta Osiyoning ekologik muammolari va tabiatini muhofaza qilish

7-sinf geografiya darsligi asosida 33-mavzu: O'rta osiyoning ekologik muammolari va tabiatini muhofaza qilish Inson o'ziga kerakli hamma narsani tabiatdan oladi. Ishlatib bo'lgan, keraksiz chiqindilarni esa tabiatga chiqarib tashlaydi. Shuning uchun ham tabiat bilan inson o'rtasida o'zaro ta'sir to'xtovsiz davom etadi. Inson hayotining farovonligi, odamlarning sog'lig'i, ishlab chiqarishning rivojlanishi tabiiy sharoitga, tabiat boyliklariga, ayniqsa, inson bilan tabiat o'rtasidagi o'zaro aloqa va munosabatlarning qanday ekanligiga, ya'ni inson tabiat va uning boyliklaridan qanday foydalanayotganiga, tabiatni qanday muhofaza qilayotganiga bog'liq. O'rta Osiyo - juda katta Yevrosiyo materigining deyarli o'rta qismida joylashgan, suvlari tashqariga chiqib ketmaydigan berk tabiiy geografik o'lka. Shu bilan birga sharq va janub tomonlardan baland tog'lar bilan o'ralganligi sababli havoga chiqarilgan ifloslovchi moddalar ham tashqariga chiqib keta olmaydi. Binobarin, O'rta Osiyo ekologik jihatdan ham noqulay, berk o'lka hisoblanadi. O'rta Osiyoda juda qadimdan obikor dehqonchilikning rivojlanganligi cho'llardagi vohalar atrofida (ayrim vohalarda ham) tuproqlarni sho'r bosishiga, sho'r ko'llarning vujudga kelishiga sabab bo'lgan. Chorvachilikda yaylovlardan tartibsiz foydalanish oqibatida qumli cho'llar maydoni kengaygan. Cho'llarda uchrab turadigan qadimgi shaharlarning qoldiqlari qadimda vohalar inson xo'jaligi ta'sirida cho'llarga aylanganini bildiradi. Hozirgi vaqtda O'rta Osiyo hududida yirik neft, gaz, temir rudasi, rangli metall konlarining ishga tushirilganligi ham bu yerlarda buzilgan yerlarning kengayishiga sabab bo'lmoqda. Yaqin o'tmishda O'rta Osiyoda paxta yakka hokimligi davrida yerga bir xil ekin - paxta ekilaverishi va qishloq xo'jaligida turli xil kimyoviy zaharlar - gerbetsid, pestitsid va defoliantlarning ko'plab ishlatilishi oqibatida aholining sog'lig'iga zarar yetdi - sariq, kamqonlik kasalliklari juda ko'paydi. O'rta Osiyodagi Respublikalar mustaqillikka erishgandan so'ng paxta yakka hokimligi tugatildi, havo, tuproq ancha tozalandi. O'rta Osiyoda suv tanqisligi ham mavjud. Ayniqsa, O'zbekiston, Turkmaniston, Qozog'istonda bu muammo keskin tus olgan. Shuning uchun suvni ifloslanishdan muhofaza qilish, undan tejab foydalanish eng muhim vazifalardan biridir. Suvdan unumli foydalanish uchun daryolarga suv omborlari qurilgan, sug'orish kanallari qazilgan (bularni Qozog'iston va O'rta Osiyo tabiiy xaritasidan topib, nomlarini daftaringizga yozib oling). O'rta Osiyo o'lkasi uchun Orol dengizining qurib borayotgani bir fojia bo'ldi. Amudaryo va Sirdaryo suvi yangi yerlarni sug'orishga ko'plab olinganligi sababli XX asrning 70- yillaridan boshlab Orol sathi pasaydi, maydoni kichraydi. 2010- yilga kelib, dengiz 3 ta kichik ko'lga aylanib qoldi (18- rasm). Suvi qurigan yerlar sho'rxok va qumli cho'l yerlarga aylandi. Bu yerdan shamol sho'r, chang va qumlarni uchirib, yuzlab km masofadagi yerlarga olib boradigan bo'ldi. Hozirgi vaqtda Orol va Orolbo'yini, u yerlardagi aholining ekologik sharoitini yaxshilash ishlari olib borilmoqda. O'rta Osiyo tabiiy geografik va ekologik jihatidan bir butun tabiiy o'lka bo'lganligi bu hududdagi davlatlarning tabiatdan o'zaro kelishib, hamkorlikda foydalanishlarini, ...