O'zbekistonda tabiiy geografiya fanining rivojlanish tarixi

O'zbekistonDA TABIIY GEOGRAFIYA FANINING RIVOJLANISH TARIXI Tabiiy geografiya fanining rivojlanishi Har qanday ilm sohasi mustaqil fan rivojlanishi uchun to'tta asosiy shartni bajarishi lozim. Chunki tabiat, jamiat va taffakkur yangidan yangi bilimlarni bilishga va olishga qaratilgan insonning ijodiy tatqiqot faoliyati bo'lgan fan shu vaqtga qadar egallanmagan qonunlar haqida ma'lumot beradi. Tatqiqotchi tabiat va jamiyatning hali ro'yobga chiqarilmagan hodisa va jarayonlarni nazariya va metodlar yordamida o'rganadi. Shunday ekan o'rganilayotgan, tatqiq etilayotgan pretmet, material tizm, narsa jarayon va hodisa muayyan ilm sohasining predmeti hisoblanadi. O'rganilayotgan pretmet o'ziga xos usullar - metotlar yordamida tekshiriladi, tatqiq etiladi. Predmetning kashf etilmagan xususiyatlari-qirralari haqida nazariyalar , farazlar bo'lishi lozim. Nazariyalar orqali isbotlanayotgan soha ma'lum bir vazifani - aniq bir maqsadga qaratilgan bo'lishi darkor. Bu to'rt tabiiy geografiya sohasiga tatbiq etilsa tirli darajadagi xilma-xil geosestemalardan tashkil topgan yer usti strukturasini-geografik qobiqni o'rganish tabiiy geografiyaning predmeti. Geografik qobiqning turli katta kichiklikdagi sestemalarga bo'lib, tahlil etish - tasvirlash bu fan metodi. Geosestemalar haqidagi nazariyalar asosida ularning xususiyatlarini namoyon etish geografik bilimlarning o'ziga hosligini tashkil etadi. Geografik qobiqda strukturaviy tuzulishdan kelib chiqadigan tabiiy hududiy komplekslar va hududiy ishlab chiqarish . komplekslarning shakllanishi va joylaninish qonuniyatlarini o'rganadi. Ammo geografiya yer yuzasidagi narsa hodisalarni o'rganadigan fan sifatida bundan ikkiming yuz yillar paydo bo'lishiga qaramay mazkur fanning organish pretmeti o'zgarib turgan. Ayniqsa buyuk geografik kashfiyotlardan so'ng fanning o'rganish pretmetiga qarashlar o'zgarishga uchradi. Chunki yerdagi geografik obyektlarni tasvirlash mazmuniga ega geografiya atamasi mohiyatan o'z vazifasini o'tab bo'lgan edi. Materiklar, orollar, okeanlar, dengizlar, tekisliklar tog'lar kashf etilib ularning geografik ta'riflash vazifasi yuklatilganligi ma'lum edi. Davrlar o'tishi bilan fanlarning defferentsiyalashuvi yani tarmoqlarga bo'linib ketish natijasida geografiya fanidan ko'pgina tarmoq fanlar ajrala boshladi. Shunda tabiatshunos olimlarning uzoqni ko'zlab fikrlaydigan vakilari geografiya faning tabiatni bir butun tarzda talqin etish bilan muamolari bo'lishi lozimligi uqtirdilar. Shulardan biri bor yo'g'i 28 yil umr ko'rgan Nedirlandiya olimi Brenxard Varenius o'zining Umumiy geografiya kitobini yozib 1650 yildayaq Geografiya yer suv jarini bir butun , o'zaro bog'liq holda o'rganishi lozim deb yozgan edi. Shundan keyingi davrlarda nems olimlari K.Pittir Geografiya butun yer shari ni A.Tattner O'lkalarni ulardagi pretmet va hodisalarning hududiy joylanishi nuqtai nazardan o'rganishi ni F.Retgofen Yer planeta yuzasini Fransus olimi E. Mortonk Yer yuzasidagi inson faoliyati bilan tabiiy, bialogik hodisalar hamda ularning joylanish sabablarini o'rganadi deb ko'rsatgan edilar. Petrburg unversitetining kafedra mudiri P. I. Brounov 1910 yilda geografiya faning obyekti sifatida Yerning tashqi qobig'i tabiiy tarqalishining hozirgi holatini o'rganadi deb yozgan edi Hozirgi zamon geogriflarining aksariyati P.I Brounovning bu fikriga ...