Shohimardonsoy suv resurslaridan foydalanishning hozirgi holati

Shohimardonsoy suv resurslaridan foydalanishning hozirgi holati Transchegaraviy suv resurslaridan foydalanishda doimo kelishmovchiliklar bo'lib kelgan. Hozirgi kunda ham O'rta Osiyo mintaqasidagi transchegaraviy suv resurslaridan foydalanishda echilishi zarur bo'lgan muammolar mavjud. Ayniqsa, Farg'ona vodiysidagi bir necha transchegaraviy kichik daryolar suv resurslaridan foydalanish va ularni boshqarishdagi muammolarni hal etish dolzarb masalalardan hisoblanadi. O'rta Osiyo davlatlari o'z mustaqilliklarini qo'lga kiritgandan so'ng, yangi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar yo'nalishi daryo suvlaridan foydalanishda ham ko'rinadi. Qishloq xo'jaligida amalga oshirilayotgan islohotlar bevosita suv resurslaridan foydalanish holatiga o'z ta'sirini o'tkazishi tabiiy holdir. Shu tufayli, transchegaraviy suv resurslaridan adolatli, huquqiy kelishuvlar asosida foydalanish va boshqarish muhim ahamiyat kasb etadi. Transchegaraviy suv resurslaridan ratsional foydalanish va ularni barqaror boshqarish maqsadida Shvetsariya taraqqiyot agentligi ko'magida Davlatlararo Muvofiqlashtiruvchi Suv xo'jaligi Komissiyasining SRIB-Farg'ona loyihasi doirasida Transchegaraviy kichik daryolar (TKD) bo'limi faoliyat olib bormoqda. TKD loyihasining asosiy maqsadi Farg'ona vodiysidagi transchegaraviy kichik daryolar suv resurslarini barqaror boshqarishni ta'minlashdan iborat. Loyihaning maqsadi suv resurslarini integrallashgan holda boshqarish (SRIB) tamoillariga asoslanadi. Loyiha hozirda Farg'ona vodiysidagi Shohimardonsoy (Qirg'iziston-O'zbekiston) va Xojabaqirgansoy (Qirg'iziston-Tojikiston) kichik daryolari bo'yicha amalga oshirilmoqda. Loyihani amalga oshirishda huquqiy, tashkiliy, tehnik vazifalar belgilangan. Mazkur maqolada Shohimardonsoyning ayrim gidrologik ko'rsatkichlariga va suv taqsimoti holatiga, suvdan foydalanishda yuzaga kelgan ayrim vaziyatlarga etibor qaratiladi. Shohimardonsoy Sirdaryoning Farg'ona vodiysidagi chap irmog'i hisoblanadi. Daryo manbai Oloy tizmasining shimoliy yonbag'rida joylashgan tog' muzliklariga to'g'ri keladi. Uning umumiy uzunligi 112 km bo'lib, hozirda Sirdaryogacha etib bormaydi. Havza maydoni 1300 km2 ni tashkil etgan Shohimardon daryosi Qirg'iziston va O'zbekiston Respublikalari hududlaridan oqib o'tadi. Shu sababli daryo transchegaraviy suv resursi hisoblanadi. Ikkala davlat ham daryo suvidan asosan qishloq xo'jaligi maqsadlarida foydalanadi. Shohimardon daryosining o'rtacha ko'p yillik suv sarfi 10.8 m3s ni yoki 316 mln.m3 ni tashkil etadi . Daryoning o'rtacha yillik maksimal suv sarfi - 13.34 m3s (422 mln.m3) 1998 yilda kuzatilgan bo'lsa, o'rtacha yillik minimal suv sarfi 7.70m3s (242 mln.m3) 1974 yilga to'g'ri keladi. Daryo oqimi o'zgaruvchanligining kattaligi sababli suvdan foydalanish holati daryoning ko'p suvli yillarida qoniqarlidek ko'rinsada, kam suvli yillarda vaziyat ancha keskinlashadi. 1980 yilda Shohimardan daryosi suv resurslarining davlatlararo taqsimoti bo'yicha tuzilgan qaydnomada keltirilgan nisbat hozirga kelib talabga javob bermay qolgan. Yani, unda Shohimardon daryosi yillik suv miqdorining 27%idan Qirg'iziston Respublikasiga foydalanishi belgilangan bo'lsa, 67%i O'zbekiston Respublikasiga hissasiga to'g'ri keladi. 1-2-jadvallarda 2002-2006 yillarda Shohimardon daryosidan Qirg'iziston va O'zbekiston Respublikalari sug'oriladigan erlariga olingan o'rtacha suv miqdorlari berilgan. Daryodan Qirg'iziston Respublika sug'oriladigan erlariga o'rtacha 90.745 mln.m3 suv olingan. Rejaga nisbatan bu ko'rsatkich 93.1%ni tashkil etadi. O'zbekiston Respublikasi sug'oriladigan erlariga aprel-oktyabr oylarida (vegetatsiya davri) olingan suv miqdori 105.541 ...