Siyosiy geografiya

Siyosiy geografiya Reja: Siyosiy geografiya, uning obyekti va predmeti. Siyosiy geografiyaning Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanlari tizimidagi o'rni va aloqalari. Siyosiy geografiyaning shakllanishi va unda g'arb olimlarining xizmatlari. Siyosiy geografiyaning tuzilishi. Siyosiy geografiya va geosiyosat. Siyosiy geografiya turli geografik makondagi siyosiy tashkilotlar va ularning hududiy tarkibini o'ganishga asoslangan ta'limotidir. Olimlar siyosiy geografiyani 3 miqyosda o'rganishadi: xalqaro, regional yoki davlat miqyosi va lokal miqyos. Davlat miqyosidan yuqorida siyosiy geograflar ko'plab davlatlarni qamrab oladigan Birlashgan Millatlar tashkiloti kabi tashkilotlarni ham o'rganishlari mumkin. Davlat miqyosida esa olimlar davlat boshqaruv usulining qanday tashkil etilganligini ko'rib chiqishadi. Davlat miqyosidan pastdagisida geograflar, masalan, saylov okruglari chegaralarini o'rganishlari mumkin. Siyosiy geograflar, shuningdek, dunyo siyosiy jarayonlarida davlatlar rolining o'zgarishini ham o'rganishadi. Siyosiy geografiya hozirgi bosqichda: dunyodagi mamlakatlarning davlat va jamiyat qurilishining bosh belgilari va xususiyatlari, mamlakatlarning ichki va tashqi siyosatining asosiy yo'nalishlari; mamlakatlarning siyosiy-geografik, ya'ni (geostrategik) mikro, mezo va makro holati, davlat chegaralarining, hududiy tarkibining shakllanish bosqichlari; mamlakatlar aholisining milliy, ijtimoiy-siyosiy-iqtisodiy hayotdagi roli va o'rnini; mamlakatlarning jahon hamjamiyatidagi, xalqaro siyosiy, iqtisodiy va nodavlat tashkilotlardagi o'rni, mamlakatlarning siyosiy maqsadlari va xalqaro munosabatlar tizimidagi ishtirokini tadqiq qiladi. Siyosiy geografiya keng ma'nodagi ijtimoiy geografiyaning bir qismidir. U iqtisodiy, ijtimoiy-iqtisodiy va sotsial geografiya bilan bir qatorda o'zining alohida blokini shakllantirmoqda. Ushbu blokka harbiy va elektoral (saylovlar) geografiyani ham kiritish mumkin. Mazkur fan yaqinda vujudga kelmagan bo'lsada, MDH mamlakatlari shu jumladan bozor iqtisodiyoti sharoitida rivojlanib borayotgan O'zbekiston uchun ham yangi sanaladi. Ushbu fanning ayrim masalalari (masalan, siyosiy karta, davlatlarning siyosiy tuzimi va h.k.) iqtisodiyijtimoiy geografiyaning qator kurslarida ma'lum darajada yoritilgan bo'lsa-da, u, maxsus kurs sifatida o'qitilmagan. Siyosiy geografiyaning tadqiqot obyekti bo'lib hududiy siyosiy tizimlar (sistemalar) xizmat qiladi. Uning predmeti esa muayyan mamlakat yoki butun jahon miqyosida jamiyatning siyosiy-hududiy tashkil etilishini o'rganishdan iborat. Shuningdek, bu fan davlatlar va ularning chegaralari (limologiya), davlat tuzumi, ma'muriy-hududiy tuzilishi, mamlakat doirasida siyosiy partiya va kuchlarning joylashishi, hududiy tarkibini o'rganadi. So'nggi yillardagi jahon hamjamiyati va geosiyosiy tizimidagi muhim o'zgarishlar hamda davlatlararo tashkil etilgan harbiy-siyosiy uyushma yoki ittifoqlar siyosiy geografiya tadqiqot predmetini yanada kengaytirmoqda. Mazkur fanning tarixi ham ancha uzoq. Agar keng ko'lamda qaraydigan bo'lsak, uning vujudga kelishi dastlabki davlatlarning paydo bo'lishiga borib taqaladi, chunki siyosiy geografiya uchun davlat (demak, uning hududiy yaxlitligi, chegarasi, boshqarish tashkilotlari, harbiy va siyosiy kuchlari) asosiy mazmun kasb etadi. Ammo siyosiy geografiyaning fan sifatida shakllanish tarixi uncha uzoq emas. Dastavval, siyosiy geografiya tushunchasi, ba'zi ma'lumotlarga qaraganda, XVII asrning 20-50-yillarida Peterburgda (Rossiyada) xizmatda bo'lgan nemis olimlari G.V.Kraft va X.N.Vintsgeymlar tomonidan tilga olingan. Ular ushbu tushunchani geografiya ...