Yer yuzasi relyefining asosiy shakllari

5-sing Geografiya darsligi asosida 16 § - mavzu Yer yuzasi relyefining asosiy shakllari Har yili Yer ostidan yuz millionlab tonna neft, gaz, ko'mir, torf hamda temir, mis, aluminiy va boshqa metall rudalari, tuzlar qazib olinadi. Neft qazib olish Ko'mir qazib olish Tuz qazib olish Okeanlar tagi ham quruqliklarga o'xshagan, juda notekis. Yer yuzasining bunday notekisligiga Yerning ichki kuchlari asosiy sabab bo'lgan. Bu kuchlar ta'sirida Yer yuzasining ayrim joylari ko'tariladi, boshqa joylari cho'kadi, Yer po'sti yorilib, lavalar oqib chiqadi, vulqon tog'larini hosil qiladi. Lava Vulqon Yer yuzasi relyefini tashqi kuchlar ham o'zgartiradi. Tashqi kuchlar suv, shamol, muzliklar, quyosh nuri, organizmlardan iborat. Suv tog' jinslarini yemiradi, oqizib ketadi va past, chuqur joylarni to'ldiradi, vodiylar, daralarni hosil qiladi. Chuqur joylarning o'rnida, tekis yerlar bunyod bo'ladi. Shamol mayda jinslarni uchirsa ham uzoq vaqtda juda ko'p miqdordagi qumlarni uyub tashlaydi. Qattiq toshlar kunduzi Quyosh nuridan qiziydi, kechasi soviydi. Natijada yorilib, maydalanib ketadi. Materiklar va okeanlar Yer relyefining eng yirik shakllaridir. Materiklar - Yer po'stining ko'tarilib qolgan eng yirik bo'laklari. Materiklarning katta qismi okean suvlaridan ancha baland ko'tarilib turadi. Osiyo Afrika YevropaShimoliy Amerika Janubiy Amerika Antarktida Avstraliya 37-rasm. Yer yuzidagi materiklar va okeanlar. Okeanlar chegaralari Orol va yarimorollar. Okean va dengizlarda suvdan ko'tarilib turgan va hamma tomondan suv o'ragan kichikroq quruqliklar orollar deyiladi. Grenlandiya, Yangi Gvineya, Kalimantan, Madagaskar eng katta orollardir. Madagaskar oroli Orol Agar quruqlik uch tomondan suv bilan o'ralib, faqat bir tomonidan katta quruqlik bilan tutashgan bo'lsa, ular yarimorollar deb ataladi. Arabiston, Hindiston, Skandinaviya eng katta yarimorollar hisoblanadi Skandinaviya yarimoroli Dunyo okeani - materiklarni o'rab turgan va bir-biri bilan tutashibketgan suvli hudud. Dunyo okeani to'rtta - Tinch, Atlantika, Hind va Shimoliy Muz okeanlaridan iborat. Dunyo okeani Yer yuzining 71 foiz (%) ini, quruqlik esa 29 % ini egallagan. Tog' va tekisliklar quruqlik relyefining asosiy shakllari hisoblanadi. Tog'lar Yerning ichki kuchlari ta'sirida hosil bo'ladi. Tekisliklar tog'larning yemirilishi va yemirilgan jinslarning chuqurliklarni to'ldirishidan vujudga keladi. Tekisliklar yuzasi tekis yoki biroz past-baland yerlardir. Dunyodagi eng katta tekisliklar: Turon, Amazonka, G'arbiy Sibir va Sharqiy Yevropatekisliklaridir Yer yuzining dengiz sathidan 500 m dan ortiq baland bo'lgan joylariga tog'lar deyiladi. Dunyodagi eng baland nuqta Himolay tog'laridagi Jomolungma cho'qqisi bo'lib, balandligi 8 848 m. Bu cho'qqini O'zbekistondan birinchi bo'lib, 1998-yilning 22-mayida Rustam Rajabov zabt etgan. Agar tekisliklarning dengiz sathidan balandligi 200 m dan oshmasa, ular pasttekislik deyiladi. 38-rasm. Tekisliklarning balandliklarga qarab har xil atalishi. Pasttekislik Qirlar Yassi tog'lik Tekisliklar balandligi 200 m d an 500 m gacha bo'lsa, ular ...