Yerning ichki tuzilishi va tektonik jarayonlar

Yerning ichki tuzilishi va tektonik jarayonlar 10-sinf Geografiya fani darsligi asosida 4-§-mavzu Yer po'sti - Yerning eng yuzada joylashgan qattiq qobig'i. Okean yer po'sti Riftogen yer po'sti Reja: Yerning ichki qismi qobiqlardan tuzilganligini quyi sinflardan bilasiz. Endi ana shu qobiqlarning o'ziga xos xususiyatlari bilan tanishsiz. Yer po'sti - Yerning eng yuzada joylashgan qattiq qobig'i. Qalinligi o'rtacha 35-40 km. Moddalarning o'rtacha zichligi 2,7 gsm3, Yer hajmining 1 % ini, massasining 0,4 % ini tashkil etadi. Mantiyadan Moxo chegarasi orqali ajralib turadi. Yer po'sti kimyoviy elementlar, minerallar, tog' jinslaridan iborat. Eng ko'p tarqalgan kimyoviy elementlar kislorod, kremniy, aluminiydir. Sizga ma'lumki, materik yer po'sti 3 ta, ya'ni cho'kindi, granit va bazalt qatlamlaridan tuzilgan. Bunday qatlamlarni ajratish shartlidir. Cho'kindi qatlam eng yuzada joylashgan bo'lib, qalinligi 15-20 km gacha, ohaktosh, qum, gil va boshqalardan iborat. Okean yer po'sti okean tubiga to'g'ri keladi. Qalinligi 5-10 km bo'lib, cho'kindili va bazaltli qatlamlardan tuzilgan. Oraliq yer po'sti o'rtacha qalinligi 15-30 km, 3 qismdan iborat: chekka dengiz soyligi, orollar yoyi va chuqur cho'kmalar. Dengiz soyligi va chuqur cho'kmalar ostida granit qatlami yo'q, cho'kindi va bazalt qatlamlardan iborat. Riftogen yer po'sti o'rta okean tizmalariga to'g'ri keladi. Qalinligi 1,5-2 km bo'lib, 2 qatlamli tuzilgan. Cho'kindi qatlamning qalinligi 1-2 km, bazalt qatlam rift vodiylarida (yer yoriqlarida) asta-sekin nuraydi va unchalik qalin emas. Mantiya - yer po'sti bilan yadro orasidagi qobiq. Moddalarning zichligi 5,7 gsm3, Yer hajmining 83 % ini, massasining 68 % ini tashkil etadi. Ikki qismdan iborat bo'lib, yuqori mantiya 900 km, quyi mantiya esa 2900 km chuqurlikkacha davom etadi. Harorat 200° C, yadro bilan chegarasida esa 3800° C ga yetadi. Mantiya Yadro - Yerning eng chuqur, ichki qismi. Moddalarning zichligi 16 gsm3 gacha yetadi. Yer hajmining 16 % ini, massasining 31 % ini tashkil etadi. U ham ikki qismdan iborat bo'lib, tashqi yadro 5100 km chuqurlikkacha, ichki yadro Yer markazigacha davom etadi. Harorat 400° C dan ortiq. Yadro Litosfera - Yerning qattiq tosh qobig'i bo'lib, Yer po'sti va yuqori mantiyaning bir qismini o'z ichiga oladi hamda astenosfera qatlamigacha davom etib, qalinligi 150-200 kmni tashkil etadi. Litosfera Gidrosfera Atmosfera Litosfera yaxlit bo'lmay, chuqur yer yoriqlari bilan yirik bo'laklar - litosfera plitalariga bo'lingan. Ular astenosfera ustida yiliga 5-10 sm tezlikda gorizontal yo'nalishda siljiydi. Litosfera plitalari to'qnashgan joylarda tez-tez vulqon va zilzilalar sodir bo'ladi. Bunday mintaqalar seysmik mintaqalar deb ataladi. Zilzila - yer po'stining ichki qismida ro'y beradigan uzilish, sinish, siljish kabi jarayonlar ta'sirida sodir bo'ladigan silkinishlar. Sabablariga qarab: tektonik, vulqon va o'pirilish ...