Qishloq xo'jalik geografiyasi

QISHLOQ XO'JALIK GEOGRAFIYASI REJA: Umumiy tushunchalar. Dehqonchilik. Chorvachilik. Qishloq xo'jaligini hududiy tashkil etilishi va tabiiy zonalari bo'yicha ixtisoslashuvi. Qishloq xo'jalik geografiyasi qishloq xo'jalik ishlab chiqarishi joylashuvining hududiy muammolari va asosiy qonuniyatlari bilan shug'ullanadi. Qishloq xo'jalik ishlab chiqarishi inson xo'jalik faoliyatining ilk va eng qadimgi shakllaridan biri hisoblanadi. Sanoatdan farq qilib, qishloq xo'jaligi bir kancha o'ziga xos xususiyatlarga ega. Birinchidan, u rel'ef, iqlim va qo'proq sharoiti turlicha bo'lgan maydonlarda olib boriladi. Ikkinchidan, qishloq xo'jaligi mavsumiydir. Uchinchidan, tabiiy sharoit qishloq xo'jaligining rivojlanishiga, joylashishiga va ixtisoslashuviga juda katta ta'sir qiladi. Qutbiy mintaqalarda juda ko'p joylar qor bilan qoplanib yotganligi uchun hozircha xo'jalikda foydalanilmaydi. Bu o'lkalarning janubida va shimolida bug'uchilik rivojlangan. Mo'tadil mintaqaning igna bargli o'rmonlari ham qishloq xo'jaligini yuritish chegaralangan. Faqat ushbu o'rmonlarning janubiy qismining ochiq yerlarida bir oz dehqonchilik qilinadi, ammo yoz (issiq) mavsumining qisqaligi dehqonchilikni rivojlantirishni cheklab qo'yadi. Umuman, o'rmon zonasining (tayga, aralash va keng bargli) asosiy xususiyati yog'ingarchilikning ko'pligi, yozgi haroratning nisbatan pastligidir. Shu sababli, bu yerlarda dehqonchilikning ayrim tarmoqlari rivojlangan (zig'irchilik, kartoshkachilik, oziq o'simliklari va pichanbop o'simliklar yetishtirish). Ammo tuproqlari unumdor, o'simliklar asosiy oziqni tuproqdan oladi. Jahon bo'yicha o'rmon-dasht, dasht, chala cho'l va cho'l (voxalarda) zonalari asosiy ekin ekiladigan yerlar hisoblanadi. O'rmon-dasht va dasht zonasida eng hosildor bo'lgan qora tuproqlar tarqalgan, shuning uchun ushbu zona yuqori o'zlashtirilgan hudud hisoblanadi. Chala cho'l va cho'l zonalarida sugorma dehqonchilik rivojlangan. Bu yerlarda musbat haroratlar yig'indisi yuqori bo'lgani uchun issiqsevar ekinlar qo'proq yetishtiriladi. Tabiiy sharoit qanday bo'lishidan qat'i nazar, qishloq xo'jaligining rivojlanish darajasi sarf qilingam mehnatning miqdori va sifatiga, texnika va o'gitlardan foydalanish darajasiga bog'liq. Ushbu ko'rsatkichga qarab, qishloq xo'jaligi ekstensiv va intensiv xo'jalikka bo'linadi. Qishloq xo'jalik mahsulotlarini ekin maydonlarini kengaytirish va chorva mollari sonini oshirish hisobiga yetishtirish ekstensiv xo'jalik deb ataladi. Insoniyat tarixining juda katta davri mobaynida qishloq xo'jaligi asosan ekstensiv yo'l bilan rivojlandi. Yangi yerlar ko'pincha o'rmonlar hisobiga kengaytirilgan. Hozirgi davrda ham juda ko'p rivojlanayotgan, kam rivojlangan davlatlarda qishloq xo'jaligi ekstensiv yo'l bilan rivojlanmoqda. Maydon birligida (1 ga ekin maydonidan) agrotexnika vositalaridan qo'proq foydalanish yoki chorva mollarining qo'proq maxsuldor zotlarini yaratish hisobiga qishloq xo'jalik mahsulotlari yetishtirish intensiv xo'jalik deb ataladi. Intensiv xo'jalik rivojlangan davlatlar uchun xos bo'lib, qishloq xo'jaligida sodir bo'lgan «Yashil inqilob» ga asoslanadi. Ushbu davlatlarda asosan tovar qishloq xo'jaligi rivojlangan. Chunki bu davlatlarda qishloq xo'jaligida barcha ko'l mehnatini asosan mashinalar bajaradi. Yuqori sifatli mineral o'g'itlardan foydalaniladi, zararkunandalarga qarshi zaharli kimyoviy dorilardan, chorva mollari kasalliklariga qarshi kurash vositalaridan keng foydalaniladi. Mexanizatsiyalashtirish, elektrlashtirish va kimyolashtirish qishloq xo'jaligini yanada rivojlantirish va jadallashtirishning ...