Yer resurslarining degradatsiyasi va uning sabablari

Yer resurslarining degradatsiyasi, uning asosiy sabablari Yer resurslaridan foydalanishda yuzaga kelgan hozirgi vaziyat ulardan foydalanish va muhofazalashning qat'iy nazorat qilishni taqoza etadi. Bugungi kunda katta maydrnlarda yer resurslardan foydalanish ilmiy asosda tashkil etilmagan. Yerlarning degradatsiyasi tufayli insoniyat sivilizatsiyasining tarixi davomida 2 mlrd ga maydondagi hosildor tuproqlar foydalanish uchun yaroqsiz bo'lib qolgan. Har yili turli sabablarga ko'ra 15 mln ga qishloq xo'jalik yerlari ishdan chiqib qolmoqda, shundan 5 mln.ga dan ortiqrog'i bevosita qishloq xo'jaligi tufayli sodir bo'lmoqda. Har yili dalalar va yaylovlarning 60% iga qadar maydoni eroziya va deflyatsiyaga duchor bo'lmoqda, sug'oriladigan yerlarning 40% i melioratsiyaga muhtoj. Haydaladigan, ayniqsa sug'oriladigan yerlar, cho'llashish jarayoni natijasida foydalanish muamalasidan chiqib ketmoqda. Inson dehqonchilik va chorvachilik bilan shug'ullana boshlagandan bunyod 900 mlrd.ga yer cho'llashishga uchradi. Hozirgi paytda cho'llashish jarayonlari tufayli har yili dunyoda 500 - 700 kv.km (5 - 7 mln.ga) maydondagi hosildor yerlar yaroqsiz bo'lib qolmoqda. Haydaladigan yerlar sug'orishni noto'g'ri tashkil qilish, yog'in- sochinning shiddat bilan yog'ishi, qorlarning tez erishi, dalalarda ixota daraxtzorlarining nixoyatda siyrakligi yoki butunlay yo'qligi, eroziya kabi omillar ta'sirida har yili katta zarar ko'radi. BMTning ma'lumolariga ko'ra, har yili shu omillar ta'siri tufayli 3 mln ga yer foydalanishdan chiqib ketadi. Shamol va suv eroziyalari tufayli yiliga 26 mlrd t tuproq yo'qoladi. Sug'oriladigan yerlar sho'rlanish va yer osti suvlarining ko'tarilishi natijasida foydalanishdan chiqib ketadi, huddi shu sababli yiliga 2 mln ga yer ekin ekishdan bebaxra bo'ladi. Aslini olganda sug'oriladigan yerlarning 50% i turli darajada sho'rlangan. Tuproqlar buzilishining asosiy turlari orasida chirindisizlashuv jarayoni ham hosildorlikka katta zarar yetkazgan holda yerlarning yaroqsiz holga kelib qolishiga sabab bo'lmoqda. Ma'lumotlarga ko'ra, dunyoda qishloq xo'jaligida foydalanilayotgan yerlardagi tuproqlarning chirindi miqdori tabiiy holdagi tuproqdagi chirindi miqdorining atiga 13 qismini tashkil etadi. 1860-1920-yillarda jahonda qo'shimcha 440,9 mln.ga yer haydalgan. Shu jumladan Yevrosiyoda 206,3 mln. ga, Shimoliy Amerikada 163,7 mln. ga, Janubiy Amerikada 35,4 mln. ga, Afrikada15,9 mln. ga, Avstraliya va Yangi Zelandiyada 4,5 mln. Ga). Shu davrda 8,7. mln ga yer (shu jumladan Shimoliy Amerikada 2,5 mln. ga, harqiy Osiyoda 0,2 mln.ga, Yevropada 6,0 mln.ga) foydalanishning boshqa shakllariga o'tkazildi. 1920-1978 yillarda qishloq xo'jalik yerlaridan boshqa maqsadlar uchun foydalanish kuchaydi.Bu davrda esa 470,2 mln. ga yer haydalgan ( Yevrosiyoda - 228,1 mln.ga, Afrikada - 90,5 mln.ga, Janubiy Amerikada - 65,0 mln.ga, Avstraliya va Yangi Zelandiyada - 40,0 mln.ga, Shimoliy amerikada - 27,9 mln.ga, Markaziy Amerika va Karib mamlakatlari - 18,8 mln.ga). Bu davrda 50,9 mln.ga ekin ekiladigan yerlar foydalanishning boshqa shakllariga o'tkazilgan. Shunday qilib, ikkinchi davr : a) rivojlanish darajasi ...