Biosenoz haqida tushuncha

Biosenoz to'g'risida tushuncha REJA Biosenozning xarakterli xususiyatlari Biosenoz ќayotida organizimlarni roli Biosenozda turlar o'rtasidagi miqdoriy nisbatni aniqlash uslubi Biosenozning strukturasi. TAYaNCh IBORALAR Ќar bir biosenozni xarakterlaydigan uch belgisi Turlar ko'pligini aniqlashni absolyut va nisbiy uslublari Turlar ko'pligini aniqlashni miqdoriy uslubi Turlar ko'pligini aniqlashni shkalali uslubi Turlar ko'pligini aniqlashni bavosita uslubi. Dominatlar va subdominant organizmlar Edifikator va assektator organizmlar Biosenozning yarusliligi ( qatlamliligi ) Biosenozda organizmlar orasidagi simbiotik munosabat Biosenozda organizimlar orasidagi antibiotik munosabatlar. Biosenozda organizmlar orasidagi yirtqichlik munosabat Biosenozda organizmlar orasidagi parazitik munosabat Biosenozda organizmlar orasidagi konkurentlik munosabat Biosenoz deb, ќayot sharoiti bir xil bo'lgan tabiat uchastkalarida yashovchi va bir-biri bilan ma'lum o'zaro munosabat bilan bog'liq bo'lgan tirik organizmlar yig'indisiga (jamoasiga ) aytiladi. Ќar bir biosenoz uch belgi bilan: tur tarkibi, strukturasi (tuzulish) va yashash joyi bilan xarakterlanadi. Tur tarkibi deganda, ma'lum biosenozda mavjud bo'lgan ќayvonlar va o'simliklarni shunday turlar to'plami tushuniladikim, unda uning ќamma organizmlar guppasi bakteriyalar, suv o'tlari, lishayniklar, gulli o'simliklar, umurtqasiz va umurtqali ќayvonlar kiradi . Struktura deganda, biosenozlarni tuzulish xususiyatlari: turlar o'rtasidagi miqdoriy nisbat, yaruslarni mavjudligi va ularni xarakteri ќayvonlarni biosenozda ќayot kechirish ќarakteri, o'simliklar aspektini almashinishi va biosenoz tarkibiga kiradigan turlar orasidagi o'zaro munosabat tushuniladi. Yashash joyi deganda, biosenozni ќayot kechirish sharoiti : mikroiqlim, tuproq , relyef va boshqa biosenozga bog'liq bo'lgan va ko'pincha biosenoz ta'sirida o'zgaradigan sharoitlar kiradi. Ќar bir biosenoz turlarni ma'lum to'plami va ma'lum miqdlori bilan xarakterlanadi. Ulardlan biri turlar xilma-xilligini ko'pligi bilan, ikkinchisi esa, turlar tarkibini kam xilligi bilan farq qiladi. Masalan nam torpik o'rmonni biosenozlari turlarni tarkibi jiќatdan eng boy, tundra yoki saќroni biosenozlari esa eng kambag'aldir. Turli xil biosenozlarni solishtirishni qulay qilish uchun turlar ko'pligi belgisidan foydalaniladi. Turlar ko'pligi deb, ma'lum maydonga to'g'ri keladigan bioneseozdagi turlar miqdoriga aytiladi. Biosenozlarga bog'liq ќolda turlar ko'pligi turli xil kattalikdagi maydonda 1m2, 100 m2-da, uya qo'ygan qushlarni yoki mayda sut emizuvchilarni ќisobga olish vaqtida 0,25 gektarga yoki 1 gektar maydonda aniqlaniladi. Ma'lum biosenozdagi u yoki bu tur vakillarining yig'indisi o'sha turning populyasiyasi deb ataladi. Shunday qilib, ќar bir biosenoz xilma-xil turlarni populyasiyasidan iboratdir. Biosenoz ќayotida uni tashkil qiladigan turlarni ќammasi bir xil rol o'ynamaydi. Bu rol eng avvalo turlar o'rtasidagi miqdoriy nisbat va turlarni ko'pligi bilan belgilanadi. Biosenozda turlar o'rtasidagi miqdoriy nisbat bir necha usul bilan: absolyut ќisoblash va nisbiy ќisoblash metodi bilan aniqlaniladi. Absolyut ќisoblash metodi ma'lum turni faqatgina miqdorini ќisobga olib, uni boshqa turga bo'lgan nisbatani ќisobga olmaydi. Nisbiy ќisoblash metodi esa, biosenoz tarkibiga kiradigan turlarni miqdoriy nisbatini ќisobga oladi. Absolyut ...