Biosenozlarda organizmlarni o'zaro munosabatlari

Biosenozlarda organizmlarni o'zaro munosabatlari Biosenozda organizilarni bir-necha xil o'zaro munosabati: simbioz, parazitizm, antibioz, konkurensiya va yirtqichlik munosobatlari kuzatiladi. Simbioz deb organizmlar o'rtasidagi shunday munosabatga aytiladikim, unday munosabatga tushgan organizmlar bir biridan ziyon ko'rmaydi va ma'lum afzallikka ega bo'ladi. Simbioz ikki xil bo'ladi. 1.Mutualizm. 2.Komensalizm. Mutualistik munosabat ќar ikkala organizm uchun ќam foydali bo'lib, ular ma'lum afzallikka ega bo'ladi. Komensalistik munosabat bo'lgan vaqtda organizmlarni bittasi ma'lum afzallikka ega bo'ladi, ikkinchi organizm esa bundan zarar ko'rmaydi. Xilma-xil simbiotik munosabatlar ќayvon bilan ќayvon o'rtasida, o'simlik bilan ќayvon o'rtasida va o'simlik bilan o'simlik o'rtasida kuzatiladi. Masalan ba'zi bir qung'uzlar chumolilrani uyasiga kirib yashaydi. Chumolilar qunquzlarni boqadi va o'z navbatida qung'uzlarni bezlaridan ajralib chiqadigan chiqindilarni yalaydi. Xuddi shunday tartibda, chumolilar shirinchadan foydalanadi. Chumolilar shirinchani dushmandan ќimoya qiladi va shirinchani qandga boy bo'lgan ekskrementlarini (chiqindilarni) yalaydi. Ba'zan o'simlik sharbatini suruvchi shirinchalarni ustini uyachalar (galeriyalar) bilan yopadi. Mo'talistik munosibatga shuningdek nil timsoќi (krakadil) va troxilus degan qushcha o'rtasidagi munosibatini kirgizish mumkin. Timsoќ qirg'oqqa chiqib yotganda traxilus uning (komiga) kirib tishlari orasida kirib qolgan piyavkalarni (shullikni) va qoldiq oziqalarini kavlab oladi. Buning ќar ikkala ќayvon uchun ќam foydali ekanligi shubќasizdir. Mutualistik munosibat o'simliklar bilan ќayvonlar o'rtasida ќam xilma- xildir. Masalan suvo'tlari karal poliplari chag'anoqlarida yashab assimiyasiya qiladi va karallarga organik moddalar yetishtirib beradi, karallar esa suvo'tlarini dushmandan muќofaza qiladi. Ayniqsa yirtqich chumolilar bilan mirmikofilli (chumoli yaxshi ko'radigan), deb ataladigan o'simliklar o'rtasidagi mutualistik munosabat qiziqarlidir. Yirtqich chumolilar mirmekofilli o'simliklarni tanasidagi maxsus bo'shliklarga uya qo'yadi. Mirmekofilli o'simliklar ko'pincha oziq modda shu jumladan oqsil bilan boy bo'lgan maxsus tangachalar (belta tanachasi) ishlab chiqadi. Bu oziq moddalarni shu o'simlikda yashaydigan chupolilar yeb kun kechiradi.mirmikofil o'simliklarda ќam oziqa va ќam uyaga ega bo'lgan yirtqich chumolilar shu o'simliklarni tropik mamlakatlar uchun xos odatdagi bo'lgan barg kemiruvchi chumolilardan ќimoya qiladi. Agar bu o'simlik ќimoya qilinmasa uning barglarini qisqa vaqt ichida barg kemiruvchi chumolilar yo'q qilib yuboradi. Yirtqich chumolilar barg kemiruvchi chumolilarni mirmekofil o'simligi tanasiga paydo bo'lishi bilan ularga tashlanadi va yo'q qilib yuboradi. O'simliklar o'rtasidagi mutualistik munosibatga misol bo'lib lishaynikdagi xrookok va nostok suvo'ti va zamburug' o'rtasidagi munosibat xizmat qiladi. Zamburug'lar bilan oliy o'simliklar o'rtasidagi mikoriza ќodisasi ќam bunga misol bo'la oladi. Mustualistik munosibat shuningdek o'simliklar diasporasini ќayvonlar bilan o'tkazilishi va o'simlik gullarini ќayvonlar yerdamida changlanishini ќam o'z ichiga oladi. Ќasharotlar gullarni changlanishiga ko'maklanib ularni ko'payishini taminlaydi, gullar esa, ќasharotlar uchun zarur bo'lgan nektar oziq moddasini yetishtirib beradi. Kommensalizmda bir organizmlar boshqa organizmlar vositasida ovqatlanishi, boshqa organizmdan bir joydan ikkinchi joyga ќarakat qilish vaqtida foydalanishi, ...