Dunyoning siyosiy xaritasi, Mamlakatlar tipologiyasi

Dunyoning siyosiy kartasi. Mamlakatlar tipologiyasi. Reja: 1. Dunyoning hozirgi siyosiy xaritasi, shakllanish bosqichlari. 2. Hozirgi zamon mamlakatlarining xilma-xilligi. 3. xalqaro munosabatlarning dunyoning siyosiy xaritasiga ta'siri. 4. Dunyo mamlakatlarining davlat tuzumi. 5. xalqaro tashkilotlar, xlqaro iqtisodiy munosabatlar. Mavzuning maqsadi: Siyosiy xaritani shakillanishi, uni sifat va miqtor jihatdan o'zgarishi, xalqora munosabatlarni ta'sirini o'rganish. Jahonning iqtisodiy - ijtimoiy geografiyasi ijtimoiy fan bo'lib, u aholi va xo'jalikni umuman butun dunyoda, ayrim hududlar, mamlakatlarda rivojlanish va joylashish qonuniyatlarini tadqiq etadi. Bu fan xalqaro munosabatlarga, insoniyat bilan tabiatning o'zaro aloqalari, bu jahon muammolarga oid masalalarga ham to'xtalib, jahon taraqqiyotining hozirgi bosqichining yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Bu fanning qaror topishi jahonning ko'p geograf olimlari nomi bilan bog'liq. Uning taraqqiyoti ayniqsa N.N.Baranskiy (1881-1968) va I.V.Viter (1891-1966) nomlari bilan bog'liq. Bular faqat yirik olimlar bo'lib qolmasdan maktab darsliklarining ham mualliflaridir. Jahonning xaritasi asrlar davomida o'zgarib, u davlatlarning paydo bo'lishi va parchalanib ketishini, ularni chegaralarini o'zgartirishini, yangi erlarni kashf qilinishini va mustamlaka etilishini, metropoliya va mustamlakalarning paydo bo'lishini, dunyoni bo'lib olish va qayta taqsimlanishini aks ettirib kelgan. Biroq dunyoni hozirgi siyosiy xaritasi - avvalo siyosiy geografiyani o'rganish predmetidir. Siyosiy geografiya esa iqtisodiy va sotsial geografiyani o'ziga xos tarmog'idir. Dunyoning siyosiy xaritasi o'zining shakllanish bosqichlariga ega. Ularda formatsiyalarni, davlatlarni rivojlanish bosqichlarini kuzatish mumkin. 1. Qadimgi bosqich: eramizdan avvalgi 5-asrda eramizning 5 asrigacha bo'lgan davrni o'z ichiga oladi. Yer sharidagi dastlabki quldorlik davlatlari tashkil topishi bilan xarakterlanadi. Ular orasida qadimgi Misr, Gretsiya, Rim, Xorazm, So'g'diyona, Turkiston xoqonligi, Hitoy kabilar dunyo madaniyatiga katta hissa qo'shganlar. Siyosiy xaritani o'zgartirishda asosiy vosita urushlar bo'lgan. 2. O'rta asr bosqichi - 5-14 asrlarni o'z ichiga olib, feodalizm davrida rivoj topgan. Feodal davlatlar yangi erlarni ko'proq bosib olishga intilgan. Ispaniya, Portugaliya, Kiev rusi, Vizantiya, Temur imperiyasi, Angliya, Fransiya kabi davlatlar yer qismlarini bo'lib olganlar. 3. Yangi bosqich - 15-asrdan 1-jahon urushi tugagungacha bo'lgan davrni o'z ichiga olgan. Bu davrda buyuk geografik kashfiyotlar, kapitalizmni koloniyal ekspansiyasi davri bo'ldi. Iqtisodiyotni rivojlanishi, yangi sanoatlashgan davlatlarning tashkil topishi, yangi transport turlarining paydo bo'lishi, planeta hududini qayta taqsimlashga olib keldi. Agar 1876 yilda Afrikani 10 % maydoni bosib olingan bo'lsa, 1900 yilda 90 % bosib olindi. 1783 yildan (AQSH tashkil topgan yil) 1861-1865 grajdanlar urushi tugaguncha AQSH hududi sotib va bosib olish hisobiga o'n barobar kengaydi. Rivojlangan kapitalistik mamlakatlar Afrikani 90 %, Osiyoni 56 %, Avstraliyani 100 %, Amerikani 27 % ni bosib oldilar. Butun koloniyalarni 45 % hududi va 70 % aholisi Buyuk Britaniyaga mos ravishda 15 va 10 % Fransiyaga tegishli ...