Ichki suv havzalarining organik dunyosi

Ichki suv xavzalarining organik dunyosi Chuchuk suvlari o'ziga xos ќususiyatlaridan biri shuki ular temparatura +40 bo'lganda eng zich bo'ladi. Undan past va yuqori temparaturadan u kengayadi va yengil bo'ladi. Shuning uchun muz ustida suzib yuradi. Ichki suv ќavzalari okeandanlardan farq qilib bir-biridan quruqlik orqali ajratib turadi va okeanlar o'rtasidagi orollarni eslatadi. Ichki suv ќavzalari ikki xil: oqmas va oqar bo'ladi. Oqmas suv xavzalariga qo'llar, bo'tqoqlar va suvomborlar kiradi. Oqar suv ќavzalariga, buloqlar, soylar va darelar kiradi oqar suv ќavzalari odatda chuchuk bo'ladi. Oqmas suv ќavzalarini sho'rligi mindan bir promiliyadan to 347 promiyagacha bo'ladi. (Kavkazdagi Tabukan qulini sho'rligi 347). Kolyushka balig'i to 59-gacha sho'rlikka yashaoladi. Engidra pashasini qurtlari to 160-gacha sho'rlikka yashaoladi. Sho'rlik 220 bo'lgan joylarda faqatgina rachok (Achtyetta) yashaoladi xalos. Chuchuk suvda yashaydigan organizimlarni tanasidagi suyuqlik gipertonli xisoblanadi, ya'ni ularda tuzlarni konsentrasiyasi suvdagiga nisbatan ko'p bo'ladi. Sho'r suvda yashavchi organizimlarni tanasidagi suyuqlik izotonli yoki kuchsiz gipertonli ќisoblanadi. Ya'ni ularda tuzlarni konsentrasiyasi, suvdagi bilan barobar yoki suvdagi nisbatan kamroqdir. Sho'r suvda yashaydiganlar ortiqcha tuzlarni suvga chiqorib tashlaydigan moslamalarga egadir. Ichki dengizlarni sho'rligi xaddan katta bo'lmagan joylarida, organizimlardan tuzlarni ajralib chiqish amalga oshmay qoladi va organizmlar yashaolmaydi. Ichki suv ќavzalarida organik moddalarini (suv o'tlarini) ko'p bo'lishi, ularni gullashiga olib keladi. Bu esa kislorodni tamom bo'lishiga va baliqlarni ќalok bo'lishiga olib keladi. Suv ќayvonlarini o'lishi kishilar tomonidan daryo va kul suvlarini ifloslantirishi natijasida ќam yuz beradi. Kislorodni miqdori tez oquvchi daryolar va darechalarda ќamadan ko'p bo'ladi. Ichki suv ќavzalarini temparatura rejimi, eng avvalo ularni joylashgan rayonlarini iqlim sharoiti bilan bog'liqdir. O'rtacha poyasni qo'llarida yozda suvni ustki qatlami, uning ostki qatlamiga nisbattan kuchliroq isiydi. Shuning uchun suvning serkulyasiyasi faqatgina uning yuqoridagi issiqroq qatlamlarida bo'lib, uning sovuqroq bo'lgan chuqur qatlamiga kirib bormaydi. Suvning yuqori qatlami va chuqurgi qatlamilari orasida termik sakrag'ich qatlam ќosil bo'ladi. Kuzda ob-ќavoni sovushi natijasida epilimnion (yuqori) va gipolimnion (chuqur) qatlamlarida suvning temparaturasin baravarlashadi va suvning kuzgi joy o'zgartirishi (aralashuvi) yuz beradi undan keyin kullarni yuqori qatlamini temparaturasini +4 giradusda keyin u pastga cho'kmaydi, sovuganda esa muzlab qoladi. Baќorda muz erigandan keyin suv og'irroq bo'ladi va temparaturasi +40 -ga yetganda suvni baќorgi joy olmashishi yuz beradi. Qishda kislorodni zapasi odatda uncha kamaymaydi, chunki past temparatura sharoitida, bakteriyalarni aktifligi va ќayvonlarni nafas olishi katta emas. Agar suv qalin muz qatlami bilan qoplanib qolsa, qullarda fotosintez to'xtalib qoladi, kislorodni zapasi judayam kamaydi va baliqlarni qishki ќalokati (zamor) yuz beradi. Yozda gipolimkionda (chuqur qatlamda) kislorodni yetishmasligi parchalanadigan maќsulotlarni miqdor bilan belgilanadi. Ќosildorligi katta bo'lgan ko'llarda ...