Jahon mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi (Ma'ruza matn)

O'ZBEKİSTON RESPUBLİKASİ OLİY VA O'RTA MAXSUS TALİM VAZİRLİGİ BERDAQ NOMİDAGİ QORAQALPOQ DAVLAT UNİVERSİTETİ TABIATSHUNOSLIK VA GEOGRAFIYA FAKULTETI JAHON İQTİSODİY VA İJTİMOİY GEOGRAFİYASİ Fanidan lektsiya tekstleri Tuzuvchi: N.J.Embergenov Nukus 2011 Mavzu: Jahon mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi fanining predmeti va uslubiy asoslari. Reja: 1. Jahon mamlakatlari iqtisodiy, ijtimoiy geografiyasi fanining predmeti, maqsadi va vazifasi. 2. Jahon mamlakatlari iqtisodiy, ijtimoiy geografiyasining nazariy asoslari ilmiy yo'nalishlari ilmiy maktablarini mazmun - mohiyati. 3. Jahon iqtisodiy, ijtimoiy geografiyaning mustaqil fan sifatida shaqlanishi va o'rganish usublari. 4. Boshqa fanlar bilan aloqasi o'rganish obyektlari. 5. Fanning istiqbol yo'nalishlari va muammolari. 6. Jahon mamlakatlari iqtisodiy, ijtimoiy geografiyasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim tizimlarida o'qitilishi. jahon geografiyasi tushunchasi M.V.Lomonosov tomonidan 1760 yildan ishlatila boshlangan bo'lsada, jahon geografik tasavvurlar insoniyatning yer sharini o'zashtirishi jahon bosqichidan boshlangan. Birinchi yirik ijtimoiy mehnat taqsimoti dehqonchilikdan chorvachilikning ajralib chiqishi hamda uning ishlab chiqaruvchi iqtisodiyotga o'tishi, sug'orma dehqonchilikning Buyuk tarixiy daryolar va O'rta Dengiz sohili bo'ylarida yuzaga kelishi bilan ikkinchi yirik ijtimoiy mehnat taqsimoti esa hunarmandchilikning rivojlanishi, shaharlar va savdo - sotiqning taraqqiyoti jahon geografik biimlarga bo'lgan ehtiyojlarni yuzaga keltiradi va jahon geografik tasavvurlar doirasini kengaytiradi. Mulkchilik munosabatlarining yuzaga kelishi, qo'shimcha mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatlari, fan, madaniyat, arxitekturanining rivojlanishi, qadimgi davlatlarning shakllanishi va rivolanishi, boshqaruv shaklarining (monarxiya va demokratiya) yuzaga kelishi jahon geografiyasi fanini fan sifatida shakllanishi uchun shart - sharoitlarni hozirladi. XVI asr va XVII asrning birinchi yarmida texnika taraqqiyoti (Evropa) sanoatining rivolanishiga, transport va savdoga kuchli ta'sir qildi. Kapitalning dastlabki jamg'arilishi jarayoni, tabiiy fanlar ravnaqi, xaqlarning millat bo'lib shakllanishi, buyuk geografik kashfiyotlar, aholining migratsion harakatlarining boshlanishi, xalqaro savdoning kuchayishi - xalqaro bozorning yuzaga keishiga, mustamlakachilikning boshlanishiga va dastlabki iqtisodiy va geografik iqtisodiy geografik qarashlarining ta'limot sifatida mujassamlashuviga olib keladi. XX asrning 20-yillaridan boshlab jahon geografiyasi sobiq SSR Oliy o'quv yurtlarida (iqtisodiyot va geografiya fakultetlarida) asosiy predmet sifatida o'qitila boshlandi. Ayni paytda jahon geografiyasi dunyo siyosiy kartasi, jahon ho'jaligi, mintaqalar va mamlakatlar ho'jalik tizimidagi muhim miqdor va sifat o'zgarishlarini tadqiq qildi. 1976 yildan boshlab jahon geografiyasi iqtisodiy va ijtimoiy geografiya deb yuritila boshlandi. Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanining vazifasi tabiat rivojlanishining va jamiyat rivojlanishining obyektiv qonuniyatlarini bir - biri bilan bog'liq holda, yani tabiat - aholi - ijtimoiy - iqtisodiy tizimlar o'rtasida barqaror doimiy (qayta) aloqalarning shakllanishi, bu aloqalar rivojlanish bosqichlarining amal qilishi, davom etishi va boshqarilish jarayonlarni tadqiq qilishdan iborat. Jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi fanining predmetining asosini ishlab chiqarish kuchlarining turli darajadagi tarmoq, tarmoqlararo va hududiy shakllanishi, rivojlanishi, yuritilishi va boshqarilishi ...