O'zbekistonda hozirgi zamon toponomika va geografik atamashunoslik

O'zbekistonDA HOZIRGI ZAMON TOPONIMIKA VA GEOGRAFIK ATAMASHUNOSLIK REJA: 1. XX asrda toponimika va lug'atshunoslik ishlari 2. O'rta Osiyo va O'zbekistonda joy nomlarni o'rganishda H.Hasanovning hissasi. 3. Toponimika lug'atshunoslik va geografik atamashunoslikga doir tadqiqotlar 4.Nomlardan foydalanishga doir huquqiy hujjatlar XX asr fanlarning defferentsiatsiyasi (tarmoqlarga bo'linishi) va integratsialashuv jarayonlari jadalashgan asrdir. Zotan tarmoq va sohalarning chuqur tadqiq etilishi yangi tarmoq fanlarining vujudga kelishiga sharoit yaratdi. Bir qator tabiiy va ijtimoiy fanlarning muayan yo'nalishlari tutashgan bo'g'inlarda yangi oraliq fanlarning vujudga kelishi ro'y berdi. Huddi shunday fanlardan biri toponimika bo'lib, yuqorida takidlaganimizdek tilshunoslik geografiya tarix va boshqa fanlar o'rtasida vujudga keldi. Joy nomlarining ma'nosi qayin tildan olinganligi qanday tarixiy va ijtimoiy voqeylik natijasi ekanligini tadqiq etadi. Shu bilan birgalikda joy geografik sharoiti aniq nomda joy geografik sharoiti aniq nomda mujasamlashivi masalasini toponimika o'zgaradi. Nomlarni bilish faqat ilmiy va ma'rifiy jihardan ahamiyatli bo'lmasdan amaliy va mafkuraviy jihatlardan katta ahamiyat kasb etadi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 11 avgustda chiqarilgan O'zbekiston Respublikasidagi ma'muriy hududiy birliklar aholi punktlari, tashkilotlarga va boshqa toponimik obyektlaga nom berish ishlari tartibga solish to'g'risidagi qarori miliy qadryatlarimizning ko'z ilg'amas qismiga tarixchi tilshunos geograf mutaxasislar qolaversa bu ishga bosh qosh bo'lgan ma'sul kishilar diqqatini jalb e tadi. Va tan tarixiga va qadryatlariga yanada jiddiy munosabatda bo'lishini talab etadi. Lug'at tarkibiga kirgan so'zlar har bir sohasida muayyan tushuncha qonun- qoidalarni ifodalaydi. Geografiya termini bu qadimiy Yer ilmining tushuncha va qonunlari mazmunini ifodalab mustaqil fan sifatida mavjud bo'lishini takidlaydi. Shu boisdan bo'lsa kerakki geografik terminlarni o'rganish va tartibga solish toponimika fani bilan birgalikda olib borilgan. O'zbekistonda dastlabki geografiya terminlarini tuzish XX asrning 30-40 yillaridan boshlangan. Garchi Devoni Lug'atit Turk Lug'ati Chig'atoy va turki usmoni va boshqa lug'atlar qadimdan mavjud bo'lsada hozirgi zamon geografiyaning termin va so'zlariga asosan XX asrda tartib berildi. Dastlabki geografik lug'atlardan biri Odam Ibrahimov tomonidan yozilgan Geografiya atamalari lug'ati bo'lib, lotin imlosida 1935 yilda nashr etilgan. Lug'atda geografik nomlar bilan birga yon -ma yon terminlar ham berilgan. Terminlar ro'yhati betartib tasodifiy toplangan bo'lishiga qaramay lug'at tuzish tajribasida ma'lum ahamiyat kasb etadi. 1940 yilda Prof. Mallitskiy va G'furovlar tahririda nashr etilgan ruscha - o'zbekcha geografiya terminlar lug'ati ancha mukammal ishlangan, terminlar asosan to'g'ri, ammo xalq so'z terminlaridan foydalanilmagan. Bir guruh geografik terminlardan umuman foydalanilmagan. Mahmud Qoshg'ariyning Devoni lug'atit Turk Sulaymon Buxoriyning Lug'ti chig'atoyi va turki usmoniy XVII asrda Hindiston podshosi Boburiy Avrangzeb taklifiga muofiq Muhammad Yaqub Changiy tomonidan yozilgan Chig'atoycha-forscha qilurnoma lug'atlaridagi so'zlardan foydalanilmagan. Shunday bo'l-sada Geografiya atamalari va Qisqacha ruscha - ...