Mars (Mirrix)

Mars (Mirrix) Urush xudosi Mars nomi bilan yuriti1adigan Yer tipidagi to'rttinchi Bu p1anetaning orbitasi Yer orbitasidan tashqarida yotadi. Uning Quyoshdan o'rtacha uzoq1igi 228 mil1ion kilometr. Mars Quyosh atrofida ay1anayotib, har 780 kunda Yerga yaqinlashib turadi. Bunday yaqinlashish qarama-qarshi turish deyiladi. Mars orbitasi ellips shaklida bo'lganidan, qarama-qarshi turish paytida u Yerga eng yaqin ke1ganda (buyuk qarama-qarshi turish paytida), undan bizgacha masofa 56 m1n km ni tashkil etadi. P1anetaning buyuk qarama-qarshi turishi har 15-17 yilda kuzati1ib, oxirgisi 1988- yi1da bo'lgan edi. Mars nisbatan kichik p1aneta, uning diametri 6775 kilometr, massasi esa 6,44.1023 kg (Yer massasining 0,107 qismini tashkil qiladi). O'rtacha zich1igi ham Yemikidan ancha kam -3,94 gsm3. Erkin tushish tez1anishi - 3,72 ms2. «Urush xudosi» o'zining fizik tabiati jihatidan Quyosh sistemasining p1aneta1ari ichida Yerga «qarindosh» 1igi bi1an ajra1ib turadi. Mars sutkasi Yernikidan kam farq qi1ib, 24 soat 39,5 minutga teng. Shuningdek, p1anetada yil fasllari bo'lishini ta'minlovсhi omi1, ya'ni uning ay1anish o'qining orbita tekis1igiga og'ma1igi ham Yernikidan oz farq qi1ib, 65°12' ga teng. Biroq Mars yilining uzunligi biznikidan ancha ortiq bo'lib, 687 yer sutkasiga (yoki 669 mars sutkasiga) teng. P1anetaning 35о keng1igida kuz fas1ida, tush paytiga yaqin temperatura - 20оC, kechqurun - 40оC, kechasi esa - 70oС ga boradi. Qish paytida 40° 1i kenglikda temperatura - 50oС dan, 60° 1i keng1ikda esa - 80oС - -90oС dan ortmaydi. Mars sirtining minima1 temperaturasi uning qutblarida kuzati1ib, u qishda -125oС dan pastga tushmaydi. Marsning atmosferasi juda siyrak bo'lib, sirtida o'rtacha bosim 6,1 millibar (1 bar taxminan 1 atmosfera), ya'ni dengiz sathidagi Yerning atmosfera bosimidan qariyb 160 marta siyrak. P1anetaga tegishli aniq ma'lumot1ar «Mars», «Marine» vа «Viking» (AQSH) rusumidagi planetalararo avtomatik stansiya1ar yordamida qo'lga kiriti1di. Ма'1ит bo'lishicha, Mars atmosferasining 95 protsenti karbonat angidrid, 2,5 protsenti azot, 1,5-2,0 protsenti argondan Уа juda kam miqdordagi kis1orod (0,2%) vа suy bug'idan (0,1%) tashkil topgan. Maxsus metod1ar yordamida Marsning «qutb qa1poq1ari»ni o'rganish u1ar muz ho1atidagi karbonat angidrid ekanini та'1ит qildi. Keyincha1ik, kosmik apparatlar Mars qutblarida temperatura karbonat angidridning (6,1 bar bosimda) kondensatsiya1anish temperaturasiga (-125oС) yaqin ekan1igini aniq1ash bilan yuqoridagi fikrni tasdiq1adi. P1aneta atmosferasining tarkibi aniq1angach, «qutb qa1poq1ari»ning p1aneta atmosferasi fizikasidagi ro1i katta ekan1igi та'1ит bo'ldi. Chunonchi, bahorda «qutb qa1poq»larining kuch1i erishi vа bug'lanishi hisobiga qutb tepasida atmosferaga juda ko'p miqdorda karbonat angidrid u1oqtiri1ib, bosimning keskin ortishiga olib ke1adi. Oqibatda kuchli shamo1 vujudga ke1ib, u juda katta gaz massasini janubiy yarim sharga olib o'tadi. Garchi bunda shamo1ning tez1igi sekundiga o'rtacha 10 metmi tashkil etsa-da, fas1iy o'zgarishiar bilan bog'liq jarayon1ar tez1igi ayrim ...