Quyi Zarafshon tabiiy geografik okrugi

MAVZU: QUYI ZARAFSHON TABIIY GEOGRAFIK OKRUGI Reja: 1. Geologik tuzilishi va foydali qazilmalari 2. Zarafshon daryosi. O'zbekiston tabiiy xaritasidan Quyi Zarafshon okrugi Respublikamizning qaysi qismida joylashganligini aniqlab, uning atrofida qanday qumliklar mavjudligini bilib oling. Quyi Zarafshon okrugi shu nom bilan ataluvchi daryoning quyi qismida joylashib, o'z ichiga Buxoro va Qorako'l vohalarini oladi. Okrug sharqda kengligi 8 - 10 km bo'lgan Xazar yo'lagi orqali O'rta Zarafshon okrugidan ajralib turadi. Okrug shimol va g'arbdan Qizilqum okrugi, janubi g'arbdan Sandiqli qumligi orqali Turkmaniston Respublikasi, sharqdan Qashqadaryo okrugi bilan chegaralanadi. Bu yerda chegara Azkamar, Quyimozor, Jarqoq balandliklari orqali o'tadi. Geologik tuzilishi va foydali qazilmalari Quyi Zarafshon okrugi tektonik botiqda joylashib, negizi paleozoy erasi ohaktosh slaneslaridan iborat bo'lib, uning ustini mezozoy va kaynazoy eralarining cho'kindi jins hamda mergellari, gillari va qumtoshlari qoplab olgan. Mezozoy erasining yura va bo'r davr jinslari (ohaktosh, dolomit va boshqa) ko'proq okrugning sharqida joylashgan balandliklarda uchraydi.Quyi Zarafshon okrugida nisbatan ko'p tarqalgan jinslar - bu kaynozoy erasining neogen va paleogen yotqiziqlari hisoblanib, ular asosan, Gazli atrofida, Jarqoq, Saritosh, Qiziltepa balandliklarida, Buxoro vohasining janubida, Qorako'l vohasida, Dengizko'l atrofida joylashib, sarg'ish, sur, jigarrang qum va qumtoshlardan iborat. Quyi Zarafshonda eng ko'p tarqalgan jinslar to'rtlamchi davrga xos bo'lib, ular genetik jihatdan Zarafshon daryosi, vaqtincha oqar suvlar, ko'l va shamol natijasida vujudga kelgan shag'al, qum, qumoq, lyoss gillaridan iborat. Quyi Zarafshon okrugidagi Dengizko'l va boshqa ko'llar atrofida ko'l yotqiziqlari - to'q surrangli gil, qumoq, Buxoro va Qorako'l vohalari atrofida esa eol yo'l bilan vujudga kelgan qumliklar joylashgan. To'rtlamchi davr boshlarida Qashqadaryo va Sangzor daryolari Zarafshonga quyilgach, sersuv bo'lib, Qoraqum tomon oqqan. To'rtlamchi davr o'rtalarida Amudaryo shimoli g'arb (Orol tomon)ga oqishi tufayli Zarafshon daryosi Amudaryoga quyilaboshlagan. To'rtlamchi davr oxirida ham Zarafshon vaqt-vaqti bilan Amudaryoga quyilib turgan. Lekin, so'ngra Qashqadaryo va Sangzor daryolarining Zarafshonga quyilmay qo'yishi natijasida Zarafshon tarmoqlanib oqib, Qorako'l deltasini hosil qilgan. Qashqadaryo esa janubga burilib, tarmoqlanib, katta delta hosil qilgan bo'lsa, Sangzor daryosi shimol tomon burilib, Mirzacho'l tomonga oqa boshlagan, natijada Zarafshon suvi kamayib, Amudaryoga yetib bormagan. Quyi Zarafshon okrugida daryolarning tarmoqlanib oqishi va zilzilalar sodir bo'lib turishi neotektonik jarayonlar bilan bog'liq. Zarafshon daryosi.Yaqin davrgacha O'rta Osiyoning tekislik qismi, shu jumladan, Quyi Zarafshon okrugi ham seysmik jihatidan birmuncha tinch deb hisoblanar edi. Lekin Zarafshon okrugi hududida so'nggi yillarda zilzilalar (Buxoroda 1821-1822-yillarda 8 balli, Gazlida 1976- va 1987- yillari 9-10 balli) bo'lib turishi bu hududni ham seysmik rayonga kiritilishiga asos bo'ldi. Quyi Zarafshon okrugi va uning atrofi neft-gaz zaxirasiga boy hudud hisoblanib, eng muhim konlari Gazli, ...