Huquqiy atamalar va ularning izohi

Buxoro viloyati G'ijduvon tumanidagi 8-IDUMI davlat va huquq asoslari fani o'qituvchisi Sh.Najmiddinovaning huquqshunoslik fani o'qituvchilari va shu fanga qiziquvchi o'quvchilar uchun tayyorlagan qo'llanmasi Huquqiy atamalar va ularning izohi Suverenitet - so'zi fransuzcha souverainete - mustaqillik, ya'ni davlatning ichki va tashqi siyosatda mustaqilligiga aytiladi. Suvirenitet to'g'risidagi ilk g'oya fransiyalik Jan Bodenga (XVII asr) tegishli. Uning fikriga ko'ra suverinitet davlatning eng muhim belgisi hisoblanadi va bunday nazariyada oliy hokimiyat mutlaq va abadiy bo'lishi nazarda tutiladi. Keyingi asrlarda suverinitet tushunchasi yanada boyidi. Suverinitet ikkiga bo'linadi: davlat suveriniteti va millat suveriniteti. O'zbekiston Respublikasi Kontitutsiyasida davlat suverenitetiga alohida ta'rif berilgan. Respublika - so'zi yunoncha respublica, umumiy ish degan ma'noni anglatadi va davlatning boshqaruv shakliga aytiladi. Respublika ikkiga bo'linadi: prezidentlik va parlamentar Respublika. Prezidentlik Respublikasida barcha davlat hokimiyati organlari xalq tomonidan saylanadi yoki parlamentar Respublikada esa parlament tomonidan shakllantiriladi. Prezidentlik Respublikasida prezident xalq tomonidan saylanadi va davlatni, hamda ijro etivchi hokimiyatni ham boshqaradi. Parlamentar Respublika- bunda parlament to'liq hokimiyatga ega bo'lib uning oldida hukumat siyosiy javobgar hisoblanadi, parlament prezidentni saylaydi, ammo prizident faqatgina davlatni boshqaradi, ijro etuvchi hokimiyatga aralasha olmaydi. Aralash Respublika ham bor: yarim Respublika va yarim prezidentlik. Respublika antik davrda monarxiyaning ziddi bo'lib shakllangan va mill. avv. 5-4 asrlardan Sparta va mill. avv. 2 - asrda Rim davlati aristokratlari manfaatini ifoda etgan. Prezident - so'zi lotincha presedere praesidens oldinda o'tirgan ya'ni oldinda turuvchi deb tarjima qilinadi. Bu biror kompaniya, tashkilot, universitet va davlat rahbari lavozimidir (bu yerda davlat rahbari nazarda tutilmoqda). Bu so'z etimologik tarix jihatdan biror ba'zim yoki marosimda oldinda turuvchi kishi yoki eng obro'yli kishiga nisbatan ishlatilgan so'z. Birinchi prezident boshqaruv shakli AQSH da 1787-yilda vujudga kelgan. O'zbekiston Respublikasida esa birinchi prezidentlik lavozimi 1990-yil 24-dekabrda ta'sis etilgan. Demokratiya - so'zi qadimgi yunoncha demos- xalq , kratos- hokimiyat degan ma'noni anglatadi. Demokratiya bu barcha insonlar tenglik bilan kollektiv qarorga kelishlariga aytiladi. Ya'ni demokratik Respublikada davlat boshqaruvida oddiy aholi ham ishtirok etadi. Hozirgi kunda dunyodagi deyarli barcha davlatlar demokratik davlat hisoblanadi. Demokratiyaning eng asosiy qoidalariga: fuqarolarning teng huquqliligi, ko'pchilik hokimiyati bo'lishi, konstitutsiya va qonunlar ustuvor bo'lishi, davlat boshlig'i va vakolatli organ xodimlarining saylab qo'yilishi kabilar kiradi. Demokratiya indeksining 2018-yildagi reytingiga ko'ra O'zbekiston 167 davlat ichida 156-o'rinni qayd etgan va 1-o'rinni Norvegiya egallagan. Ilk demokratiya miloddan avvalgi V asrda Afinada vujudga kelgan va shundan so'ng bizning davrimizgacha deyarli mukammal ko'rinishga kelgan. Sanksiya - so'zi lotincha sanctio - majburiy chora degan ma'noni bildiradi. Sanksiyaning to'rt xil turi mavjud: 1. Iqtisodiy sanksiya (bir mamlakat yoki bir necha ...