Da'vo qo'zatish huquqi

Reja: 1. Da'vo tushunchasi 2. Da'voning elementlari 3. Da'voning elementlari 4. Da'voning turlari 5. Da'vo qo'zg'atish 6. Bir necha talablarni birlashtirish va ajratish 7. Javobgar manfaatlarining himoya qilinishi Da'vo tushunchasi Har qanday manfaatdor shaxs buzilgan yoki nizoli huquqini yoki qonun bilan qo'riqlanadigan manfaatini himoya qilish uchun qonunda belgilangan tartibda sudga murojaat qilishga haqli (FPKning 1-moddasi). Yuridik shaxs huquqidan foydalanuvchi tashkilotlar o'zaro nizolari yuzasidan mulkiy huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish xususida, belgilangan tartibda xo'jalik sudiga murojaat qilishga haqlidirlar.1 Ba'zi da'volar qonunda nazarda tutilgan hollarda, hakamlar (holislar) sudida qo'zg'atilib hal qilinishi mumkin. Yuqorida keltirilgan qonun ko'rsatmalariga asoslanib, da'vo deb huquqning yoki qonun bilan qo'riqlanadigan manfaatning himoya qilinishi to'g'risida sudga yoki boshqa vakolatli tashkilotga murojaat etishga aytamiz. Da'vo qo'zg'atish huquqi fuqarolar, davlat manfaatlarini va tashkilotlarning shaxsiy va mulkiy huquqlarini himoya qilishning protsessual vositasi bo'lib ko'riladi. Shariat huquqida fuqarolar o'zlarining manfaatlari, haq-huquqlarini himoya qilishda arz-shikoyatlar bilan bir qatorda da'vo qo'zg'atish yo'li bilan ham qozilarga (qozilar sudiga) murojaat qilganlar. Da'vo so'zini nafaqat fuqarolik, shu jumladan jinoiy ishlarda ham foydalanganlar. Bularni quyidagilardan anglash mumkin. Da'vo asli arabcha so'z bo'lib, o'z haq-huquqini himoya etish haqida sud orqali yoki boshqa yo'llar bilan qo'yilgan talab tushuniladi. Da'voning bir qancha turlari mavjud: 1) xun da'vosi-o'ldirilgan kimsaning qoniga qon olish yoki qonun bilan jazo talab etish; 2) birovni ayblash, tuxmat qilish da'vosi; 3) o'zida yo'q haq-huquqni yoki xislat-fazilatlarning e'tirof etilishi yo'lidagi talab qilishga bo'lgan noo'rin yoki nohaq o'rinish (iddao) talabi, da'vo qilishi va hokazo. Huquqi buzilgan shaxs muddani deb yuritilgan. Da'vo qo'zg'atuvchi shaxs sudga murojaat qilishdan oldin, o'z talabini ixtiyoriy ravishda qanoatlantirilishi to'g'risida majburiyat subyektiga murojaat qiladi, tashkilotlarning talabi (pretenziyasi) butunlay qanoatlantirilmasa yoki qisman qanoatlantirilgan bo'lsa yoxud talabga javob bo'lmasa, manfaatdor shaxs (fuqaro yoki tashkilot) buzilgan yoki nizoli huquqning yoxud qonun bilan himoya qilinadigan manfaatning qo'riqlanishi to'g'risida maxsus ariza bilan sudga murojaat qiladi. Fuqarolik da'vo ishi nizoli ish bo'lib ko'riladi. Bunday ishlarda albatta nizolashuvchi taraflar: da'vogar va javobgar qatnashadi va ular o'rtasida nizoli huquqiy talab bo'ladi. Bunday nizoli huquqiy talab bo'lmasa-da'vo ham, nizoli sud ishi ham bo'lmaydi. Agar biron-bir da'vosiz, nizosiz da'vogar va javobgari bo'lmagan fuqarolik ishlari ham sudda ko'rilishi mumkin. Nizosiz huquqlarning yoki qonun bilan himoya qilinadigan manfaatlarning qo'riqlanishi to'g'risida sudga murojaat qilish mumkinligi to'g'risida qonunda nazarda tutilgan. Masalan, alohida tartibda ko'riladigan ishlarda; fuqaroni bedarak yo'qolgan deb topilishi yoki o'lgan deb e'lon qilishi (FPKning 286-290-moddalari); spirtli ichimliklarni yoki narkotik moddalarni suiite'mol qilganlik uchun fuqarolarning muomalaga layoqatini cheklash yoki fuqaroning ruhiy kasalligi tufayli uni muomilaga layotkatsiz deb topish (FPKning 291-moddasi) ...