Jadidizmning siyosiy dasturi

Jadidizmning siyosiy dasturi Reja: Mahmud-Xo'ja Behbudiyning siyosiy-huquqiy qarashlari Yosh buxoroliklar: Fitrat, Fayzullo Xo'jayev va boshqalarning siyosiy-huquqiy qarashlari O'zbekiston siyosiy va huquqiy ta'limotlar tarixini yaratishda jadidchilik harakatini tadqiq qilish muhim ilmiy muammolardan biridir. Bu sohada oxirgi vaqtda anchagina ilmiy va ommabop risola va maqolalar chop qilindi. Ularda jadidchilikka berilgan bir tomonlama, xaqiqatga zid baholarni noto'g'ri ekanligini isbotlovchi faktlar va izohlar berilgan. Hozir asosiy vazifa jadidchilik harakatining ilmiy jihatdan xolisona va halol tadqiq qilishdan iboratdir. Jadidizmning o'rganishda qo'lga kiritilgan boy materiallarni umumlashtirish, unga yondoshishning nazariy masalalarini chuqurlashtirish, obyektiv ilmiy haqiqatni aniqlashga mos keladigan tadqiqot yo'llarini ishlab chiqish muhim muammolardandir. Jadidizm Turkiston ma'rifatparvarlik harakatining yuqori bosqichidir. Uning namoyondalari mamlakatni feodal qoloqlikdan chaqarish, milliy mustaqillikka erishish uchun qurashdilar. Jadidlar harakatida milliy ziyolilarning deyarli barcha ilg'or vakillari qatnashdi. Bular orasida Hamza, Avloniy, Xolmuhammad Axundiy, Ibroxim Davron, Siddiqiy, Mirmuxsnn SHermuxamedov, Nazir To'raqulov va boshqalar bor edi. Jadidizm namoyondalarining qarashlarida xilma-xillik, ba'zi masalalarda jiddiy farq borligini inkor qilmagan holda, jadidizm mafkura, muayyan qarashlar tizimi sifatida kapitalistik taraqqiyoti ehtiyojlarini ifodalardi. Jadidlar harakatining sotsial ildizlari milliy burjuaziyaning vujudga kelishi va uni milliy ozodlikka intilishiga bog'liqdir. Turkistonda jadidchilik harakatining shakllanishi va rivojlanishiga Rossiya musulmonlarining milliy ozodlik harakati mafkurachilarini ta'siri ham katta bo'ldi. Turkistonda Sharqda rivoj topgan mustamlakachilik zulmiga qarshi qaratilgan mafkuraviy oqimlar g'oyalari ham kirib kelardi. 1906 yildan boshlab jadidlar Turkistonda o'zlarining gazeta va jurnallarini nashr qila boshladilar. Ularning sahifalarida mustamlakachilik siyosatiga, feodal tartibotlarining himoyachilariga qarshi qaratilgan keskin maqolalar ham bosilib turardi. Jadidchilik harakatining diqqat markazida turgan masalalardan biri maorif tizimini isloh qilishdan iborat edi. Milliy manfaatlarni himoya qila biladigan, iqtisodiy va siyosiy qaramlik va qoloqlikdan chiqish muammolarini biladigan zamonaviy bilimga ega savodli kadrlar zarurligini jadidlar yaxshi anglashardi. Mana shuning uchun xam dunyoviy bilimlarni o'rganish ishlari, maorif tizimini isloh qilish masalasi XIX asr oxiri va XX asr boshlari Turkiston ijtimoiy fikrining diqqat markazidagi siyosiy masala bo'lib qoldi. Biz dinimiz va mamlakatimizni himoya qilishga qodir isxonarli va mustahkam vositaga ega bo'lmog'imiz shart. Bu vosita maorifdir, deb yozgan edi Behbudi. Behbudiyning bu fikrlari o'z axamiyagini hozir xam yuqotgani yuk. Jadidlar matbuotida maorifni isloh qilish masalalari xar tomonlama muhokama qilindi. Unda maktab ishini iqtisodiy va moliyaviy tomonlari, ulamolar va chorizm ma'muriyatini yangi usul maktablariga munosabatlari, o'quvchilar psixologiyasi va odobiga ijobiy ta'sir qilish metodikasi, o'qitish dasturlari va maktab ishiga oid boshqa ko'p masalalar haqida maqolalar mavjud. Shuni ham alohida ta'kidlab o'tish zarurki jadidlar o'z maqolalari va asrlarida maorif, ijtimoiy hayot va turmush tarzini ayrim tomonlarini isloh qilish zarurligini uqtirish bilan birga yoshlar diqqatini musulmonlarning ...