Konstitutsiya tushunchasi va uning rivojlanishi

Konstitutsiya tushunchasi va uning rivojlanishi «Konstitutsiya» bu lotincha so'z bo'lib, uning manosi - «tuzish», «tuzik», «nizom», «tuzilish», «yaratish» demakdir. Malumki, kishilik tarixiy jamiyatning uzoq rivojlanish davrlarida, yani urug'chilik, qabila (varvarlik, yovvoyilik) davrlarida, shuningdek, dastlabki davlatilik shakli, yani mutloq monarxiya davrlarida «Konstitutsiya» degan so'z umuman mshlatilmagan edi. Chunki bu davrlarda barcha kishilar savodsiz hayot usulida kun kechirganlar. Ishlab chiqarish qurollari hamda vositalarning to'xtovsiz rivojlanishi, kishilar ongining va intellektual tafakkurining shakllanishi, mutloq monarxiyaning cheklangan yoki konstitutsiyaviy monarxiya shakllariga sivilizatsiya usullariga o'tishi va kishilarning intellektual faoliyatining to'xtovsiz rivojlanishi natijasida «Konstitutsiya» vujudga kelgan. Shu sababli «Konstitutsiya» atamasi o'zining uzoq tarixiga ega bo'lib, siyosiy tuzumni bildiradi. Masalan, qadimgi davrlarda «Konstitutsiya» so'zi XVII asrda Fransiyada renta, renta shartnomasi deb ifodalangan, so'ngra qadimgi yunoncha manosiga qaytib, huquq Bilan ifodalanadigan yoki belgilanadigan davlat tuzilishini aks ettirishga asoslangan. 1789 yilgi buyuk fransuz inqilobi arafasida inson va fuqaro huquqlari Deklaratsiyasining qabul qilinishi bilan davlatning holatini aks ettirish boshlandi. me'yoriy-huquqiy hujjat XIV-XV asrlarda esa O'rta Osiyo xalqlari davlatning holatiga hal etuvchi ta'sir o'tkazgan Amir Temur «tuzuklari» Shariat bilan bir qatorda harakat qilgan bo'lib, O'rta Osiyo madaniyatiga hamda urf-odatlariga xos alohida va maxsus konstitutsiya qoidalarini o'zida aks ettiruvchi hujjat hisoblangan. Insonning o'z erkinliklari, huquqlari va manfaatlari uchun davom etgan uzoq kurashi umuinsoniy ahamiyat darajasiga ko'tarilgan quyidagi me'yoriy-huquqiy hujjatlarda o'zining moddiy va siyosiy ifodasini topgan: erkinliklarning buyuk xartiyasi (1215y); huquqlar to'g'risidagi Bill (1689y), Amerika Qo'shma Shtatlarning mustaqillik to'g'risidagi Deklaratsiyasi (1776y); AQSHning 1787 yilgi Konstitutsiyasi, Belgiyaning 1831 yilgi Konstitutsiyasi va Shveytsariyaning 1874 yilgi Konstitutsiyalari Inson va Fuqarolarning asosiy huquq va epkinliklarini muhofaza qilishga qaratilgan. Mustaqil Vatanimizning Konstitutsiyasini o'rganish Mustaqil Vatanimizning Konstitutsiyasini o'rganish bilan bir qatorda o'rganishimiz lozim bo'lgan Birlashgan Millatlar tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 1945 yil 24 oktyabrda 50 mamlakat vakillari tomonidan tasdiqlangan Nizom 19 ta bob va 11- moddadan iborat bo'lib, har bir modda muhim va dolzarb masalalarni o'zida aks ettirdi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qilish davrida 1948 yil 10 dekabrida BMT Bosh Assambleyasi tomonidan qabul qilingan 30-moddadan iborat inson huquqlari umujahon deklaratsiyasi qoidalari ham o'rganib chiqilgan va uning huquq normalari etiborga olingan. Shu bilan bir qatorda 1966 yil 19 dekabrda BMTning nizomida elon qilingan prinsiplarga muvofiq insoniyat oilasining hamma a'zolariga xos bo'lgan qadr-qimat, teng va buzilmas huquqlarini tan olish, ozodlik, adolat va yalpi tinchlikning negizi ekanligini etiborga olib, «Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to'g'risidagi xalqaro Pakt» V qism va 31-modda qoidalari hisobga olingan. Fuqarolik va siyosiy huquqlar to'g'risida O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qilish vaqtida jahonda eng rivojlangan davlatlarning Konstitutsiyalari, BMT Bosh Assambleyasi ...