O'rta asrlarda Movarounnahr davlati va huquqi (XIII asrgacha)

O'rta asrlarda Movarounnahr davlati va huquqi (XII asrgacha) Reja: O'rta Osiyoda arablar hukmronligini o'rnatilishi Arablar hukmronligi davrida Movarounnahrning boshqaruv tizimi. Islom dinining yoyilishi va uning Movarounnahr siyosiy ijtimoiy va huquqiy hayotidagi o'rni. Somoniylar davlati va huquqi. Qoraxoniylar davlati va huquqi. Saljuqiylar davlati va huquqi. G'aznaviylar davlati va huquqi. Xorazmshohlar davlati va huquqi. Arablar O'zbekiston hududini bosib olishda Xurosonni o'zlarining tayanch nuqtalariga aylantirganlar. O'sha yerda turib, O'zbekiston hududini «Movarounnahr» - «daryoning orti», «daryoning narigi tomoni» deb ataganlar. Shu davrdan boshlab «Movarounnahr» degan ibora bizning hududimizga nisbatan ishlatiladigan bo'lgan. Markaziy Osiyo yerlariga birinchi bor lashkar tortib kelgan hukmdor Ziyod ibn Abu Sufyondir. U 66 yilda (hijriy 46 yilda) Amudaryo bo'ylarigacha keladi, Marvni egallab katta boylik va o'ljalar olib yurtiga qaytib ketadi. O'rta Osiyoning qulay va go'zal tabiiy iqlimi va sharoiti hamda behisob boyliklari mol-dunyoga o'ch arab sahroyilarining tinchligini buzgan edi. Har ikki o'rtada shartnoma-bitim tuzilgan bo'lsa-da, Ubaydul-loh o'rniga Xuroson amiri etib tayinlangan Sa'id ibn Usmon 676 yilda Buxoro ustiga qo'shin tortadi. U juda ko'p hiyla-nayranglar ishlatib Buxoro va unga yordamga kelgan So'g'diyona, Kesh, Nasaf qo'-shinlarini tor-mor keltiradi. Buxoro podshosi Xotun ibn Usmon-ning talabi bilan uning huzuriga borishga majbur bo'ladi va juda ko'p o'lponlar to'lab, shahzoda va aslzodalardan 80 kishini garovga beradi. Shundan so'ng arablar Movarounnahr va Samarqandga yurish qilganlar. Ular bu joylarni egallab juda ko'p boyliklarni qo'lga kiritganlar va samarqandliklardan 30 ming kishini asirlikka olganlar. Sa'id ibn Usmon garovga olingan Buxorolik shahzodalarni Marvga qaytishda ozod qilishga so'z bergan. Lekin u va'dasida turmaydi va shahzodalarni aldab Madinagacha olib borib ularni barcha zarbop kiyimlarini yechib olib qullarga aylantirgan. Erkparvar buxoroliklar bunday haqorat va pastkashlikka chiday olmasdan Sa'id ibn Usmon saroyiga bostirib kiradilar va avval uni, so'ngra o'zlarini o'ldiradilar. Narshaxiyning yozishicha, Buxoro aholisi har safar islom lashkarlari kelganda musulmon bo'lar, arablar qaytib ketgandan so'ng, esa yana dindan qaytar edilar. 704 yilda Xuroson taxtiga Qutayba ibn Muslim o'tiradi va Xurosonni batamom o'ziga bo'ysundiradi. Ana shu davrdan e'tiboran arab bosqinchilari tomonidan Movarounnahrni zabt etishning ik-kinchi davri boshlanadi. Narshaxiyning ma'lumot berishicha, Qutayba katta tayyorgarlikdan so'ng sakson sakkizinchi yili (12 dskabr 706- 30 noyabr 707) Jayhun daryosidan o'tadi. Poykand aholisi bundan xabardor bo'lib, shaharni juda mustahkam devor bilan o'raydilar. Shuning uchun ham uni «jez shahar» deb ham atashgan. Musulmonlar qattiq va shiddatli janglardan so'ng, bu shaharni egallashgan. Ikki o'rtada sulh tuziladi. Qutayba Poyqand shahriga amir etib, Varqo ibn Nasr Bohiliyni tayinlab, o'zi Buxoro tomon yurishni davom ettiradi. Poyqandda hukmron bo'lib qolgan Varqo shahar xalqiga jabr va zulm o'tkazadi, axloqiy ...