Referendum

Referendum (Plebistsit) Reja: Referendum tushunchasi va uning ijtimoiy vazifasi. Referendum predmeti, uni o'tkazish tartibi. Referendum natijalarini aniqlash. Davlatning siyosiy hayotida referendum ham ahamiyatlidir. Referendumning bir necha turi bor: «parlamentgacha» «parlamentdan keyin» «parlamentni chetlab» «Parlamentgacha referendum»da akt parlament muxokamasiga qo'yilmasdan oldin halq muxokamasiga qo'yiladi (1974y. Yunonistondagi Respublika o'rnatish to'g'risidagi referendum). «Parlamentdan keyin referendum»da akt parlamentdan o'tgach halq muxokamasiga qo'yiladi. «Parlamentni chetlab referendum»i parlament muxokamasiz qabul qilinadigan aktlarni umumhalq ovoziga qo'yiladi. Konsulptativ referendum saylovchilarning xoxishini bilib olishga qaratilgan bo'lib, uning amaliy ahamiyati bo'lmaydi. «Hal qiluvchi referendum»da umumhalq ovozi majburiy bo'ladi. U o'z navbatida 2 bo'linadi: tasdiqlovchi, rad etovchi. Daniya, Irlandiya, Marokashda konstitutsiyaga o'zgartirsh kiritish uchun referendumdan foydalaniladi. Bunday referendum konstitutsion referendum deb ataladi. Agar referendumga normativ huquqiy akt muhokamasi qo'yilsa, bunday referendum qonun chiqaruvchi referendum deb ataladi. Bir qator davlatlarda referendum boy tarixga ega. Shubhasiz, birinchi mashhur referendum 1449 yil Shveytsarlarning Bern o'lkasida ushbu o'rta asr Respublikasining moliyaviy holati yuzasidan o'tkazilganligini qayd etish lozim. Birinchi jahon urushidan so'ng referendum bir qator Yevropadavlatlari konstitutsiyalarida mustahkamlandi (Veymar Respublikasi 1919 y., Avstriya, Chexoslovakiya va Estoniya, 1920 y. davlatlari va h.k.). Lekin, referendum o'tkazish holatlari onda-sonda bo'lgan. Referendum institutining butun jahon tomonidan tan olinishi 2-jahon urushidan so'ng bo'ldi. Ular davlat qurilish va boshqa muhim masalalar yuzasidan o'tkazila boshlangan. 1991-199 yillar oralig'ida referendumlar Albaniya, Belorussiya, Bosniya va Gertsegovina, Estoniya, Latviya, Litva, Makedoniya, Moldova, Polsha, Rossiya Federatsiyasi, Ruminiya, Serbiya, Slovakiya, Sloveniya, Vengriya, Ukraina, Xorvatiya va Chernogoriya davlatlarida o'tkazildi. Hozirgi kunda referendum 20 dan ortiq davlatlarning konstitutsiyalarida belgilab qo'yilgan. Shularning 13 tasida o'tkazilganda hali bu ularning asosiy qonunlarida belgilanmagan edi. Referendumni hokimiyatni amalga oshirishda benuqson usul deb hisoblash kerak emas. Turli vaqtlarda undan halq suverenitetini bevosita amalga oshirish shakli sifatida, shu bilan birga halq manfaatlariga zid ravishda foydalanishgan. Masalan, 1933, 1934, 1939 yillardagi Germaniya referendumlari, 1947 yil Ispaniyadagi referendum, 1978, 1980, 1998 yillar Chilidagi referendumlar va h.k. Jamiyat va davlat hayotidagi qiyin muammolarni hal qilish bo'yicha o'tkaziladigan referendumlar hamma vaqt ham kutilgan natijaga olib kelmagan. Bazan uning natijalari ijtimoiy g'alayonlarga yoki uning haqiqiyligini tan olmaslikka olib kelgan. (Masalan, 1994 yilgi Albaniya va 199 yilga Moldaviyada bo'lib o'tgan referendumlar). Konstitutsiyaviy tartibga solish kompleks xarakterga ega bo'lsa ham, qonun ishlab chiqish va qabul qilish jarayonida bir qator muammoli masalalar yuzaga keladi. Jahon siyosatchiligi va davlat huquqi nazariyalari va amaliyotida ham referendum bir xil talqin etiladi. U ko'pincha davlatning u yoki bu muammolarini ovoz berish yordamida so'nggi va majburiy tusda hal etiladigan umumhalq so'rovi hisoblanadi. Referendum tushunchasi lotincha «referendum» so'zidan olingan ...