Yuridik ontologiya, gnoseologiya va aksiologiya muammolari

Yuridik ontologiya, gnoseologiya va aksiologiya muammolari Reja: 1. Ong va huquq. Huquqiy ong tasnifi. 2. Huquq va davlatning antologik, gnoseologik va aksiologik muammolarining falsafiy - huquqiy tahlili. 3. Huquqiy antologiya, gnesiologiya va aksiologiyaning pozitivistik konsepsiyalari. 4. Huquqiy ontologiya, gneseologiya va aksiologiyaning tabiiy-huquqiy konsepsiyalari. Yuridik ontologiya, gnoseologiya va aksiologiya muammolari Huquq ontologiyasi (huquq borlig'i haqidagi ta'limot), huquq gnoseologiyasi (huquqni bilish to'g'risidagi ta'limot) va huquqiy aksiologiya (huquq qadriyati to'g'risidagi tali-mot) muammolari huquqni tushunishning har xil tiplari vakillari tomonidan turlicha talqin etiladi. Bunda huquqni tushunishning har bir tipi doirasida ontologik tusdagi masalalarni ko'rib chiqish (huquq nima?) huquqiy gaoseolo-giya (huquq qanday bilib olinadi?) va huquqiy aksiologiya (huquqning qimmati nimada?) muammolari bilan chambar-chas, bazan esa uzviy bog'liqtsir. 1. Legistik ovtologiya Qonun chiqaruvchining subyektiv irodasi va o'zboshimcha-ligiga bog'liq mustaqil bo'lmagan obyektiv huquqiy mohiyatni legistik inkor etish va huquqni qonundan iborat qilib qo'yish (pozitiv huquq) ontologik jihatdan legistlar (po-zitivistlar va neopozitivistlar) uchun huquqning borlig'i - bu empirikreal (shu manoda pozitav) hodisaning, yani rasman - hukmron xarakterdagi muayyan fenomenning mav-judligini anglatadi. Mazkur fenomenning realligi (va pozitivligi) normatav-huquqiy hujjag va huquqning man-bai sifatida talqin etiladigan (tushuniladigan) tegishli rasman hujjataing matni sifatida taqdim etilgan. Legistlarning (pozitivistlar va neopozivistlarning, ayniqsa tahliliy yurisprudensiya vakillarining) hujjat matnining yuridik-dogmatik tahliliga, uni legistik ling-vistika va germenevtika (matnlarni talqin qilish naza-riyasi) nuqgai nazaridan talqin qilshiga qaggiq qiziqishi shu bilan izohlanadi. Shunda hujjat matnini bu tariqa tah-lrsh etish doirasidan tashqariga chiqadigan hamma narsa le-gistlar uchun qandaydir metafizik, noreal, nopozitiv hisoblanadi. Bunga o'xshash nopozitiv g'oyalar, tushunchalar, prinsiplar (huquqning mohiyati, huquq g'oyasi, tabiiy huquq, insonning begonalashtirilmaydigan huquqlari va hokazo-lar kabi), legazmga ko'ra, yolgon so'zlar, zaboniy xomxayollar va safsatadir. Bu bilan ontologik hamda gnoseologik xarak-terdagi (huquqdagi mohiyat va hodisa, maxsus regulyator sifatida huquq borlig'i to'g'risidagi va hokazo) tushuncha-ma-no muammolari so'zni to'g'ri qo'llash haqidagi legistik ta-savvurlar bilan almashtiriladi. Bunday yondashuvni tahliliy yurisprudensiya vakillari (D.Ostin va boshqalar)ning qarashlari qaror topishiga se-zilarli ta'sir ko'rsatgan ashaddiy pozitivist I.Bentam rivojlantirgan. Tabiiy huquq - I.Bentgamning bahosiga ko'ra, zaboniy uydirma, majoz, insonning ajralmas huquqlari esa bir ro'yodir. huquq fanlari tilini bunday «yolg'on» so'zlardan «toza-, lash» bo'yicha Bentam boshlagan ish keyingi pozitivistlar, ;ayniqsa, huquq to'g'risidagi kelzencha «sof» ta'limot to-monidan izchil davom etgarildi. Inkilobgacha bo'lgan davrda rus huquqshunosi V.D.Katkov ushbu yo'nalishda hammadan ilgarilab ketgan. U yurispruden-tsiyani «umumiy tilshunoslik» yordamvda isloh qilib, hatto «huquq» so'zidan umuman voz kechishni va uning o'rniga «qonun» so'zidan foydalanishni Taklif etgan, chunki real voqelik-da «alohida huquq hodisasi yo'q» deb takidlagandi u1. Huquqning legistik ontologiyasi, shunday qilib, feno-menalistik xarakterga ega, boz ustiga huquq fenomen (hodi-sa) sifatida ...