Davlatni boshqaruv shakli

Boshqaruv shakli Avval - boshdanoq, davlatni nazariy jihatdan tushunib etishda boshqaruv shakli alohida o'rin tutishini takidlashni istardik. Qonuniyat shuni taqozo etadi. Davlatga uyushgan jamiyatda davlat hokimiyatini kim va qanday amalga oshirishini aynan shu shakl belgilab beradi. Bu masala insoniyatni juda qadimdan to'lqinlantirib keladi. Arastuning o'zi, undan keyin Aflotun ham qadimgi dunyoda davlat hokimiyatini tashkil etish va uni boshqarishning xilma-xil shakllarini o'rganar ekanlar, bu davlatlarni kim va qanday boshqarishi, yani boshqaruv shakli mezoni bo'yicha davlatlar tasnifini ishlab chiqishga urinishgan. To'la asos bilan aytish mumkinki, ko'p asrlar davomida nazariy siyosiy-huquqiy tafakkur ko'plab, bazan bir-biriga sira o'xshamaydigan davlatlarni zo'r berib o'rganishni davom ettirib keldi. Olimlar o'z izlanishlarida davlat shakllaridagi eng muhim jihatni ajratib olib, ularni tasvirlab berish, tahlil etish, baholashga va iloji bo'lganda bu shakllarni rivojlantirish istiqbollarini oldindan aytib berishga urinardilar. Avgustin, Forobiy, Gobbs, Monteske, Lokk, Russo, Radishchev va boshqalarning asarlarida davlat shakllari haqidagi bilimlarni umumlashtirish va tizimlash, ularning vujudga kelish va rivojlanishining tub ildizlariga etib borishga ko'p urinib ko'rilgan. Aynan shuning uchun, agar Arastu va Aflotun davrlarida nazariy siyosiy-huquqiy tafakkur boshqaruvning u Yoki bu shaklini belgilab beruvchi sabablarni aniqlashga urinib, asosan boshqaruv xilma-xil shakllarini tasvirlash yo'lidan borgan bo'lsalar, XX asrda esa, siyosiy-huquqiy tafakkur marksistik nazariya doirasida boshqaruv shaklini (formatsiyadan kelib chiqqan holda) davlat xili bilan, jamiyatning sinfiy tarkibi, iqtisodiy bazisi kabilar bilan bog'lab tushuntirishga intiladi. Boshqaruv shaklini (biz yuqorida aytib o'tgan davlat shakli uch qismidan birini) aniqlashda marksistik nazariya davlat hokimiyati u Yoki bu tuzilishini tavsiflovchi ijtimoiy-sinfiy belgisini asosiy belgi sifatida ajratib ko'rsatardi. U boshqaruv shaklini mazkur davlatning ijtimoiy-sinfiy mohiyatining, siyosiy mazmunining, sinfiy kuchlar amaldagi nisbatining tashqi ifodasi sifatida ta'riflardi. Bu chizmaga ko'ra Respublika sinfiy kuchlarning bir xil nisbatida paydo bo'lsa, monarxiya boshqa nisbatida vujudga keladi. Albatta, jamiyatning sinfiy tuzilishi, sinfiy manfaatlarning to'qnashuvi, sinfiy kuchlar nisbatini hech kim inkor etmaydi, ular hayotda mavjud bo'lib, davlat tuzilishiga, eng avvalo, hokimiyat tizimi qanday shakllarda tashkil topgini va amal qilishiga, davlatni kim boshqarishiga ta'sir etadi. Biroq, ayni paytda, davlat sinfiy belgisi ahamiyatini oshirib yuborishga o'rin yo'q. Biz yuqorida bunday yondashuv uslubiy jihatdan noto'g'ri bo'lib, aksariyat hollarda ko'pgina narsalarni tushuntirib bera olmasligiga misollar keltirgandik. Yana bir bor shu masalaga to'xtalamiz. Bunday yondashuvda boshqa bir qancha omillar: tarixiy an'analar, milliy ruhiyat, diniy ong, madaniy muhit, jamiyatni o'ta g'oyaviylashtirish va siyosiylashtirish darajasi, ekologiya va ko'pchilik boshqa omillar masalani o'rganish doirasidan tashqarida qolib ketadi. Hozirgi vaqtda fanimiz, shu jumladan, davlat va huquq nazariyasi jamiyat rivojining marksistik ta'limoti umumiy inqirozi bilan bog'liq uslubiy inqirozdan asta-sekin xalos bo'lib bormoqda. Bu - ...