Amir Temur va Temuriylar davlati va huquqi

Amir Temur va temuriylar davlati va huquqi Reja: 1. XIV asrda Movarounnahrda markazlashgan davlatning tashkil topishi. 2. Temur va temuriylar davrida Movarounnahr ijtimoiy tuzumining asosiy belgilari. XIV asrda Movarounnahrda markazlashgan davlatning tashkil topishi Mo'g'ullar O'rta Osiyoda XII asrning 20-yillaridan XIV asrning 70-yillarigacha hukmronlik qilib, xalq ommasini ayovsiz ekspluatatsiya qildilar, yuz minglab kishilarni o'ldirdilar, tarixiy va madaniy boyliklarni yo'q qildilar, shaharlarni, sug'orish tarmoqlarini buzib tashladilar. Mo'g'ullar zulmi mamlakatning ishlab chiqarish kuchlariga og'ir zarba yetkazdi va hunarmandchilik, dehqonchilik, savdo-sotiq taraqqiyotini uzoq vaqt to'xtatib qo'yishga sabab bo'ldi. Shuning uchun ham O'rta Osiyoda xalq ommasi mo'g'ul istilochilariga qarshi bir necha marta bosh ko'tarib chiqdi. Ayniqsa, XIV asrning I yarmida Xurosonda boshlangan va mo'g'ullar istibdodiga qarshi qaratilgan sarbadorlar1 harakati mashhur bo'lgan. Sarbadorlar o'z oldilariga mo'g'ullar va mahalliy feodallar hokimiyatini ag'darib tashlashni, so'ngra esa mamlakatda mehnatkashlar keng ommasining-dehqonlar, hunarmandlar, mayda savdogarlar, ziyolilar manfaatlarini himoya qiladigan o'z tartiblarini o'rnatishni maqsad qilib qo'ygan edilar. Ular ozodlik kurashi davomida Xurosonda mustaqil davlat tuzganlar. Markazi Sabzavor shahri bo'lgan bu davlat 1337-yildan 1381-yilga qadar, ya'ni deyarli 45 yilcha yashagan. Biroq sarbadorlar davlatidagi siyosiy tuzum va sotsial tartiblar to'g'risida aniq ma'lumotlar yo'q. Faqat shu narsa ma'lumki, sarbadorlarning dunyoqarashi islom dini hukmron bo'lgan mamlakatlardagiga qaraganda boshqacharoq edi. Sarbadorlar davlatida boshqa mamlakatlarda bo'lgani kabi davlat boshlig'i hukmdor sulolasi prinsipi bo'yicha tayinlanmas edi. Bu davlat davlat boshlig'i xalq demokratiyasiga asoslanib saylangan bo'lsa kerak, sarbadorlar mamlakatdagi oliy mansabga goh qassobni, goh kosibni yoki shularga o'xshash kishilarni tayinlab qo'yar edi. Ular o'zlariga yoqmagan hukmdorni yo haydab yuborar yoki o'ldirib yo'q qilar edilar. Sarbadorlar harakati 1365-yilda Samarqandga ham yetib keldi. Samarqand, Buxoro va Movarounnahriling boshqa shaharlarida mo'g'ullar va mahalliy feodallarning o'zboshimchaligi tufayli taraqqiyot turg'unlikka uchrab qolgan edi. Har bir mo'g'ul xoni butun Movarounnahrni bosib olishga tobora ko'proq intilar edi. Jumladan, Yettisuv va Sharqiy Turkiston xoni Tug'luq Temur 1360-yilda Movarounnahrga bostirib kirib, hech qanday qarshiliksiz Qashqadaryogacha yetib borgan. Tug'luq Temurdan so'ng taxtga lining o'g'li Ilyosxo'ja o'tirgan. Biroq Movarounnahr amirlari Ilyosxo'jaga itoat etmay qo'yganlar. Shu sababli 1365-yilning boshida Ilyosxo'ja katta qo'shin to'plab, itoatsiz Movarounnahrga yurish qilgan. O'sha davrda Movarounnahrda Temur bilan Husaynlar Ilyosxo'ja uchun kuchli raqiblar hisoblanar edi. 1365-yilning bahorida ularning qo'shinlari Ilyosxo'ja qo'shinlari bilan jang qilgan, lekin mag'lubiyatga uchrab Amudaryoning narigi tomoniga o'tib ketganlar. Ilyosxo'ja qo'shinlari Samarqandni uzoq vaqt qamal qilib tursa-da, uni ololmagan. Samarqandni mudofaa qilishga shaharning eng o'qimishli kishilaridan biri bo'lgan Mavlonzoda Muhammad Samarqandiy boshchilik qilgan. Unga Samarqand sarbadorlari - paxta tituvchilar rastasining oqsoqoli Abubakr Qumut, temirchilar rastasining oqsoqoli Xo'rdakiy Buxoriy va boshqalar ko'makdosh bo'lganlar. Shahar himoyachilari ...