Buxoro amirligida Rossiya imperiyasi protektorati o'rnatilishi va ijtimoiy-siyosiy tuzumi

Buxoro amirligida rossiya imperiyasi protektorati (homiyligi)ning o'rnatilishi va ijtimoiy-siyosiy tuzumi Reja: 1. Buxoro amirligi ustidan Rossiya protektoratining o'rnatilishi, 2. Ijtimoiy tuzumda yuz bergan o'zgarishlar. 3. Davlat tuzumi. Buxoro amirligi ustidan Rossiya protektoratining o'rnatilishi Rus qo'shinlarining Toshkentni bosib olishi natijasida Rossiya imperiyasi Buxoro xonligi bilan bevosita to'qnashdi. Chunki O'rta Osiyoning muhim savdo-iqtisodiy markazi hamda strategiya ahamiyatiga ega bo'lgan Toshkent shahri va unga qarashJi yerlarga Buxoro xonligi ham da'vogar edi. Bu vaqtda Buxoro amiri Muzaffar bostirib kelayotgan yovuz dushmanga qarshi birgalashib kurashish o'rniga Qo'qon xonligidagi ichki notinchlikdan foydalanib Xo'jandni egalladi va Qo'qon xonligining ichkarisiga bostirib kirdi. Xudoyorxon amir yordamida yana Qo'qon taxtini egalladi. Amir Chernyayevdan Toshkentni bo'shatib, Chimkentga chekinishni talab qildi. Tomonlar o'rtasida vaziyat keskinlashdi. Buxorodan oltmish ming askar Toshkent tomon kela boshladi. 1866-yil 8-mayda Yerjar manzilida bo'lgan jangda Buxoro askarlari yengildi va butun qurol-aslahalarini tashlab Buxoroga chekindilar. Rus istilochi qo'shinlari Buxoro xonligi bilan Qo'qon xonligini ajratib qo'yish 'naqsadida 1866-yil 24-mayda Xo'jand shahri va Nav qal'asini egalladi. O'sha yili 2-oktabrda O'ratepani, 18-oktabrda Jizzaxni bosib oldilar. Amh'ga bosib olingan yerlar chegarasi, rus savdogarlaridan olinadigan °j hamda bosqinchilarga to'lanadigan to von haqida dastlabki sulh shartlari ma'lum qilindi. 1867-yil o'rtalarida Turkistonning podsho Rossiyasi bosib olgan yerlaridan bevosita Rossiya hukumatiga bo'ysunuvchi markazi Toshkent shahrida bo'lgan Turkiston general-gubernatorligi va Turkiston harbiy okrugi tuzildi. Buxoro amir) Muzaffar bilan olib borilgan muzoqaralar natijasi? tugagach, 1868-yil 1-mayda Kaufman 8300 nafar qo'shin bilaj Samarqandga hujum boshladi, Cho'ponota tepaligida Buxoro qo'shinlarj tor-mor qilindi. Samarqandliklar shaharni qattiq turib himoya qilishiga qaramay ruslar uni ko'p talafot berib, 2-mayda egallashga muvafi'aq bo'ldi. 18-may kuni Kattaqo'rg'on ham taslim bo'ldi. Zirabuloqdagi ha] qiluvchi jangda amirning 15 ming otliq, 6 ming nafar piyoda (14 to'p) qo'shini tamoman yengildi. Lekin Buxoro xonligini butunlay barham toptirish Kaufman rejasiga kirmas edi, podsho hukumati xonlikni muayyan nazorat ostida mustamlaka maqomida saqlab turishni ma'qul topdi. 1868-yil 23-iyunda Buxoro bilan bosqinchilar o'rtasida tengsiz sulh shartnomasi imzolandi. Mazkur sulh shartiga binoan Zirabuloqqa qadar bosib olingan barcha yerlar Xo'jand, O'ratepa, Jizzax, Samarqand va Kattaqo'rg'on shaharlari bilan birga Rossiyaga o'tdi. Bu yerlardan Turkiston general-gubernatorligi tarkibiga kiruvchi Zarafshon okrugi tuzildi. Amudaryoda rus kemalarining erkin qatnoviga ruxsat berildi. Buxoro amirligi xorijiy mamlakatlar bilan mustaqil diplomatik aloqalar olib borishdan mahrum etildi va bosqinchilarga 500 ming so'm miqdorda tovon to'lashga majbur qilindi. Rus savdo ahli uchun amirlikda erkin savdo qilish huquqi berildi. Shunday qilib Buxoro bilan Rossiya o'rtasidagi urush yakun topdi. Ammo urush jarayonida vujudga kelgan juda ko'p siyosiy muammolar to'laligicha hal qilinmay qoldi. K. P. Kaufman o'ziga berilgan vakolatdan chetga ...