Jinoiy javobgarlik va uning asoslari

Jinoiy javobgarlik va uning asoslari Jinoiy javobgarlik tushunchasi Jinoiy javobgarlik huquqiy javobgarlikning bir turi bo'lib, jinoyat huquqining asosiy tushunchalaridan biri hisoblanadi. Bizga ma'lumki, jinoiy javobgarlik atamasi yuridik adabiyot-larda turlicha. Jumladan, u asosiy jinoiy javobgarlik; jinoiy javob-garlikka tortish; jinoiy javobgarlikdan ozod qilish deb talqin qilinadi. Davlatning majburlov chorasi hisoblangan jinoiy javobgarlikka tortishdan ko'zlangan asosiy maqsad ijtimoiy munosabatlarga putur yetkazmaslik va huquqbuzarliklarning oldini olishdan iboratdir. Jinoiy javobgarlik jinoyat huquqi normalari bilan qo'riqlanadi-gan ijtimoiy munosabalarga jiddiy zarar yetkazadigan yoki shunday zarar yetkazishi mumkin bo'lgan tajovuz qilingandagina vujudga keladi. Shunday ekan, jinoiy javobgarlik o'z navbatida qandaydir huquqiy oqibatni vujudga keltiradi. Jinoiy javobgarlik esa jinoyat huquqiy munosabatdir. Ammo jinoyat huquqiy munosabatning kelib chiqishi uchun biron-bir yuridik fakt sodir etilishi talab qilinadi va bunday yuridik fakt jinoyatning sodir etilishi hisoblanadi. Jinoiy javobgarlik huquqiy javobgarlikning bir ko'rinishi bo'lib, u jinoyat qonunida belgilab qo'yilgan va sud tomonidan jinoyat sodir etishda aybdor bo'lgan shaxsga nisbatan javobgarlikni qo'llashdan iboratdir. Shunga muvofiq ravishda jinoiy javobgarlik javobgarlkning boshqa turlari (axloqiy, fuqaroviy, ma'muriy va h.k.)dan eng avvalo o'zining mazmuni jihatidan farq qiladi. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 16-moddasida jinoiy javobgarlik tushunchasi berilgan: Bundan tashqari, jinoyat huquqiga oid darslik va ilmiy adabiyotlarda jinoiy javobgarlik tushunchasiga turlicha ta'rif beriladi. Jinoiy javobgarlik tushunchasi umumiy jihatdan davlat va jinoyat sodir etgan shaxs o'rtasida kelib chiqadigan jinoiy huquqiy munosabat sifatida tushuniladi. Bunda davlatda jinoyat sodir qilgan shaxsga nisbatan jinoiy huquqiy ta'sir chorasini qo'llash huquqi vujudga keladi. Jinoyat sodir qilgan shaxsga nisbatan faqat shu huquqbuzarlik uchun sanksiyada belgilangan jazo chorasini qo'llash majburiyati vujudga keladi va unga nisbatan xuddi shunday ta'sir chorasi qo'llaniladi. Jinoiy javobgarlik tushunchasini talqin qilishda uchta nazariya ahamiyatlidir: Birinchi nazariya jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan jinoiy javobgarlik shaxsiy yoki mulkiy xususiyatdagi ta'sir chorasi ekanli-gini ifodalaydi. Bu tushuncha ilmiy adabiyotlar va darsliklarda qayd etilgan. Ikkinchi nazariya jinoiy javobgarlik jinoyat qonunchiligida ko'rsatilgan davlat majburlov chorasi sifatida, ya'ni aybdorga nisbatan sudlanganlik oqibatini keltirib chiqaruvchi majburlov chorasi qo'llani-lishi sifatida tushuniladi. Uchinchi nazariyada jinoiy javobgarlik deganda barcha jinoyat huquqiy munosabatlarni, shuningdek, shaxs va davlat o'rtasidagi (hu-quqni muhofaza etuvchi organlar tizimida) munosabatlar tushuniladi. I.Y. Kozachenkoning fikricha: Jinoiy javobgarlik - bu shaxs jinoyat sodir etgan vaqtdan boshlab vujudga keladigan huquqiy muno-sabat bo'lib, jinoyat sodir etgan shaxsni qayta tarbiyalash va uzatish, umumiy va maxsus tartibda ogohlantirish maqsadida qo'llaniladigan majburlov chorasi. Jinoiy javobgarlik natijasida davlat shaxsning hu-quqini cheklab qo'yadi, jinoyat sodir etgan shaxs esa davlat nomidan sud tomonidan faqat jinoyat qonunchiligida ko'rsatilgan jazo chorasi doirasida qo'llanadigan shaxsiy mulkiy va boshqa xususiyatdagi ta'sir choralarini bajarishga majbur bo'ladi. B.V. ...