Jinoyatda ishtirokchilik va uning turlari

Jinoyatda ishtirokchilik 1. Ishtirokchilik tushunchasi Sud-tergov harakatlarini o'rganish shuni ko'rsatadiki, aksariyat jinoyatlar bir guruh shaxslar tomonidan sodir etiladi. Shu o'rinda ijti-moiy xavfi yuqori bo'lgan jinoyatlar ko'p hollarda bir necha kishilar-ning birlashishi orqali sodir etilishini alohida ta'kidlab o'tish lozim. Shubhasiz, bir guruh shaxslar tomonidan sodir etilgan jinoyatlar-ning ijtimoiy xavflilik darajasi yuqoridir, chunki bir kishi tomonidan sodir etilgan qilmishlardan ko'ra bir guruh shaxslar tomonidan amalga oshirilgan jinoyat tufayli ijtimoiy munosabatlarga ko'proq zarar yetkaziladi. Jinoyatchilar guruh bo'lib harakat qilishganda ancha ishonch bilan qo'pol va bemalol harakat qilishadi. Bunday holat ularning hayot tarziga aylanib qolishi mumkin. Jinoyatning uyushgan guruh yoki jinoiy guruh tomonidan amalga oshirilishi yengil kechadi, iz qoldirmaslik va guvohlarni yo'qotish osonlashadi. Guruh bo'lib jinoyat sodir qilinganida guruh rahbarlarini fosh etish qiyinlashadi va ularning yashirinishi oson kechadi. Bu jihatdan olganda, ishtirokchilikda sodir etilgan jinoyatlarning maxsus o'rganilishi uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashda muayyan yutuqlarga erishishga yordam beradi. Turli jinoyatlarda uyushgan jinoyatchilik darajasi bir xil bo'lmay, ularning maxsus o'rganilishi talab etiladi. Guruh bo'lib jinoyatlarning sodir etilgan xavflilik darajasiga bir necha shaxslar tomonidan amalga oshirilishi mumkin bo'lgan jinoyatlarga nisbatan ancha yuqoridir. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 27-moddasiga ko'ra: Ishtirokchilikda sodir etilgan jinoyatlarning bir qator o'ziga xos xususiyatlari mavjud. U yoki bu jinoyatni kvalifikatsiya qilishda nafaqat qilmishning ishtirokchilikda sodir etilishi, balki qonuniylik va adolatlilik prinsiplariga asoslangan holda ishtirokchilikning aniq belgilari va shakllariga e'tibor berish lozim. Ishtirokchilik belgilarini obyektiv va subyektivga ajratish mumkin. Ishtirokchilikning obyektiv belgilariga: 1) jinoyat sodir qilishda ikki yoki undan ortiq shaxsning ishtiroki; 2) guruh a'zolarining jinoyatni sodir qilish uchun birgalikda harakat qilishi kiradi. Jinoyat sodir qilishda ikki yoki undan ortiq shaxsning qatnashishi ishtirokchilikning son belgisidir. Bu belgining asosiy sharti shundan iboratki, jinoyat ishtirokchilikda sodir etilganda ishtirokchilarning barchasi aqli raso va shu jinoyat uchun qonunda belgilangan yoshga yetgan bo'lishi talab qilinadi. Qonunda belgilangan yoshga yetmagan va aqli noraso deb topilgan shaxs jinoyatning subyekti deb topilishi mumkin emas va o'z-o'zidan ishtirokchi ham bo'la olmaydi. Agar jinoyat sodir etgan shaxs subyektning barcha belgilariga ega bo'lsa va jinoyatning bajaruvchisi sifatida aqli noraso shaxsdan yoki qonunda belgilangan yoshga yetmagan shaxsdan foydalangan bo'lsa, bu holda aybdor faqat sodir etgan jinoyat uchun emas, balki voyaga yetmagan shaxsni jinoyatga yoki g'ayriijtimoiy xatti-harakatga jalb qilganlik uchun ham javobgarlikka tortiladi. Ishtirokchilik insttitutini tahlil qilishda birgalashib jinoyat sodir etgan barcha shaxslarning harakatini o'rganish lozim. Bunda har bir ishtirokchi tomonidan sodir etiladigan harakatning xususiyati, jinoiy kuchlarning muvofiqlashganligi, ular o'rtasidagi aloqadorlikning qat'iligi asosiy element hisoblanadi. Aynan shu element majmui ishtirokchilikda sodir etilgan qilmish darajasini belgilashga asos bo'lib, shu orqali ...