Siyosiy rejim tushunchasi va turlari

Siyosiy rejim tushunchasi va turlari Mazkur tushuncha ilmiy doiralarda nisbatan yaqinda - XX asrning 60-yillarida paydo bo'ldi. Shu zahotiyoq u olimlar dunyosida jiddiy munozaralarga sabab bo'ldi. Jumladan, ulardan ayrimlarining fikricha, «siyosiy rejim» so'zining sintezlash mohiyatiga ko'ra, «davlat shakli» tushunchasining sinonimi sifatida qaralishi kerak edi. Boshqalarning fikriga ko'ra esa, siyosiy rejim umuman davlat shakli tarkibidan chiqarib tashlanishi zarur. Zero, deb tushuntiradi ular, davlatning amal qilishi siyosiy emas, balki davlat rejimini tavsiflaydi. Bu munozaralar oxir-oqibatda siyo-siy rejimni tushunishga ikki xil yondashuv - tor va keng manodagi yondashuvlarning paydo bo'lishiga olib keldi. Keng manodagi yondashuv siyosiy rejimni siyosiy hayot va umuman jamiyat siyosiy tizimi hodisalari qatoriga kiritadi. Tor manodagi yondashuv uni faqat davlat hayoti va davlatning o'zigagina mansub tushuncha sifatida talqin etadi va buni uning davlat shaklining boshqa tomonlarini - boshqaruv shakli va davlat tuzilishi shaklini, shuningdek, dav-latning o'z funksiyalarini amalga oshirish shakl va usullarini aniqlab berishi bilan izohlaydi. Lekii, ko'p utmay, siyosiy rejim ham keng manodagi, ham tor manodagi yondashuvlarni taqozo etadi, degan xulosaga kelindi. Nima sababdan shunday bo'ldi? Shuning uchunki, mazkur qarash jamiyat hayotining ikki asosiy sohasi - davlat va ijtimoiy-siyosiy sohalarda ro'y berayotgan siyosiy jarayonlarni zamonaviy tushunishga ko'proq mos keladi. Bunday qarash, shuningdek, davlat va nodavlat tashkilotlar, ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar tarkibiga kiruvchi siyosiy tuzumning zamonaviy talqiniga ham mos keladi. Siyosiy tuzumning barcha tarkibiy qismlari - siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlari, mehnat jamoalari (shuningdek, «ti-zimdan tashqari» obyektlar - cherkov, ommaviy harakatlar va boshqalar) davlatning, uning mohiyati, funksiyalari, shakl va uslublarining jiddiy ta'sirini his etib turadi. Shunday qilib, davlat shaklini tavsiflashda siyosiy rejim tor manoda (davlat rahbarligi usul va uslublari yig'indisi) ham, keng manoda tushunilganda (shaxsning demokratik huquqlari va siyosiy erkinliklarining kafolatlanish darajasi, rasmiy konstitutsiyaviy va huquqiy shakllarning siyosiy hayot voqeligiga mos kelish mezoni, hokimiyat tarkiblarining davlat va ijtimoiy hayot huquqiy asoslariga munosabati xarakteri) ham katta ahamiyatga molikdir. Yuqoridagalardan kelib chiqqan holda to'la asos bilan shuni aytish mumkinki, siyosiy rejim davlat hokimiyatining aholi bilan o'zaro munosabatlari qanday qilib va qanday usullar, yo'sinlar yordamida amalga oshiriladi, ijtimoiy qatlamlarning siyosiy sohadagi haqiqiy nisbati qanday namoyon bo'ladi, turli jamoat tashkilotlarining siyosiy maqomi qanday, davlat organlari o'z hududlarida yashovchi aholini boshqarish bo'yicha amalda qanday rol o'ynaydilar, degan savollarga aniq javob beradi. Davlat va huquq nazariyasi davlatchilikning ko'p asrlik tarixida malum bo'lgan siyosiy rejimning bir necha asosiy turini ajratib ko'rsatadi. Avvalo, barcha siyosiy rejimlar birinchi navbatda ikki xil ko'rinishdagi katta guruhga - demokratik va demoqratiyaga zid rejimga bo'linadi. Demoqratiyaga zid rejim uch turdan - totalitar, fashistik va avtokratik turlardan ...