Jismning impulsi va uning saqlanish qonuni

Jismning impulsi va uning saqlanish qonuni Reja: 1.Jismning impulsi . 2.Jismlar tizimining impulsi. 3.Impulsning saqlanish qonuni. yuqorida kurganimiz a = Fm (1) tenglama jism ilgarilanma harakatda urinli bo'ladi va u o'z shaklini kuch ta'sirida uzgartmaydi degan faraz bilan yoziladi. Agar jism ta'sir vaqtida o'z shaklini uzgartirsa uning har xil nuqtalari turlicha tezlanishga ega bo'ladi va jismning harakatini o'zgarishini u uchun tegishli bo'lgan bitta a tezlanish bilan ifodalab bulmaydi. MNuchun (1) ifoda xarkachon xam urinlidir. Shuning uchun uni MN dinamikasining asosiy konu-ni deb yuritiladi. Nyuton mexanikasida MN massasi vaqtga bog'liq emas, ammo tezlanish bo'lgani uchun (mV) (2) yoza olamiz. Bu yerda m - uzgarmas kattalik. qiymati uzgarmas massani hosila belgisi ostiga kiritish mumkin. (2) ni F dt = d (mv ) ko'rinishda yozish mumkin. F dt -kuchning u ta'sir etib turgan vaqtga kupaytmasi bilan ulchanadigan vektor kattalik kuch impulsi deyiladi. Jism massasining uning tezligiga kupayt-masiga teng bo'lgan vektor kattalik dR = d (m v) (3) jismning impulsi (yoki harakat miqdori) deb ataladi. Demak F dt= dR (4) chikadi. Shunday qilib , chekli dt vaqt oraligida MNimpulsning o'zgarishi shu vaqt ichida MN ga ta'sir etuvchi kuchning elementar impulsiga teng bular ekan degan xulosaga kelamiz. MN ning t1 dan t2vaqt oraligida impulsning o'zgarishini (4) ifodani integrallab topamiz. t2 F dt = R2- R1 t 1 Agar MNga ta'sir etuvchi kuch doimiy bulsa F ( t2- t1 ) =P2-P1 (4) ifodani (5) ko'rinishda yozish mumkin. Bu Nyuton II qonunining umumiy ko'rinishidir. Jism impulsi vektoridan vaqt bo'yicha olingan hosila unga ta'sir etuvchi kuch vektoriga teng yoki jismga ta'sir etuvchi kuch jism impulsining o'zgarishi tezligiga teng ekan. Xususiy holda, jismga ta'sir etuvchi kuch nolga teng (F=0) bulsa, inertsial sanoq siste-masidagi moddiy nuqtaning impulsi uzgarmas koladi: F = 0 da mdV =0 yoki mV = const chikadi. II. (1) ifoda inertsial sanoq sistemasida joylashgan moddiy nuqta yoki yakka jism uchun urinli ekanini ta'kidlagan edik. Nyu-tonni uchinchi qonunini ko'rishda inertsial sanoq tizimidagi jismlar sonini ikkiga etkazilsa ularning ta'sirlashuv qonuni uzgacha (yani F12=-F21) bo'ladi. Fizikada ikki va undan ortik o'zaro ta'sirlashuvchi jismlar to'plami jismlar tizimi deyiladi. Bunday tizimga xos xususiyatlardan biri shuki, uni tashkil qiluvchi jismlar o'zaro ta'sirlashadilar. Bu ta'sirlashuvlarning yuna-lishi va kattaligining baholovchi kuchlar ichki kuchlar deyiladi va f xarfi bilan belgilanadi. Fakat ichki kuchlar ta'sirida bo'lgan jismlar to'plami yopiq (berk) tizim ( sistema) deyiladi. Agar jismlarning bir kismiga yoki xammasiga tashqi kuchlar ta'sir etsa, bunday ti-zim ochiq hisoblanadi. tashqi kuchlarga harakat-lantiruvchi kuchlar, ishqalanish kuchlari, qarshilik kuchlari, tortishish ...