Sotsial-ekonomikalıq sistemalar ha'm menshik qatnasıqları

O'ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA'M ORTA ARNAWLI BİLİMLENDİRİW MİNİSTRLİGİ BERDAQ ATINDAG'I QARAQALPAQ MA'MLEKETLİK UNİVERSİTETİ Ekonomikaliq teoriya pa'ninen Sotsial-ekonomikaliq sistemalar ha'm menshik qatnasiqlari temasi boyinsha PREZENTATSİYA Sotsial-ekonomikaliq sistemalar haqqinda tu'sinik. Sotsial-ekonomikaliq sistemalardin' belgileri ha'm tu'rleri 2. Menshik qatnasiqlarinin' ma'nisi. Menshik formalari ha'm tu'rleri 3. Menshiklestiriw ha'm mu'lkti ma'mleket iyeliginen bo'lip aliwdin' maqseti ha'm onin' O'zbekstandag'i o'zgeshelikleri 3-tema. Sotsial-ekonomikaliq sistemalar ha'm menshik qatnasiqlari Adamlardin' ekonomikaliq xizmeti ja'miyette ju'z beredi, ja'miyettin' bolsa o'zine ta'n ishki du'zilisi, yag'niy anatomiyasi bar bolip, onin' quraminda sotsial-ekonomikaliq sistema ayriqsha orin iyeleydi. Sotsial-ekonomikaliq sistema - bul ekonomikaliq rawajlaniwdin' uliwmaliq sha'rti. Sistemalar bahalang'anda tu'rli teoriyaliq ag'imlar onin' basli o'lshemine tu'rlishe qatnas jasaydi. Olardan biri basli o'lshem sipatinda ja'miyetlik- klassliq o'zgesheliklerdi alsa, basqasi texnologiyaliq da'rejesini yamasa tirishilik o'nimlerin do'retiw usillarin, ja'ne basqasi basqariwdin' tu'rlishe boliwin tiykar etip aladi. Biraq ko'pshilik teoriyalarda sistemanin' belgileri ne kompleks (bir pu'tinlikte) qaraw za'ru'rligi, biraq bul belgiler tu'rlishe boliwi keltiriledi. Sistemalar bahalang'anda materialliq, sotsial-ekonomikaliq ha'm ideyaliq sharayat birgelikte qaraliwi kerek. Bunda neni ha'm qanday usillar menen islep shig'ariliwi aniq boladi. Materialliq sharayat belgileri bul do'retilgen o'nim ha'm xizmetlerdin' qanday boliwi, yag'niy olardin' natural o'nim yamasa tovar o'nimi boliwi, olardin' strukturaliq du'zilisinin' qanday ekenligi, materialliq formadag'i yamasa materialliq emes xizmet formasinda boliwinan ibarat. Biraq materialliq sharayat xarakterlengende resurslardin' qanday ekenligi de na'zerde tutiladi. Sistema degende onin' quraminda ekonomikaliq emes qatnasiqlardi, atap aytqanda, ideologiyaliq qatnasiqlardi da ko'riw kerek, olar siyasiy, huqiqiy, moralliq, diniy ha'm basqa formalarg'a iye boladi. Biraq olardin' ha'r birin de ekonomikanin' mo'ri bar. Tu'rli sistemanin' o'z ekonomikasina sa'ykes tu'rde du'nya ko'z-qarasi boladi. İdeyasiz adam bolmaydi, ol ma'lim ideya- g'a tiykarlanip is tutadi. Demek, ideologiyasiz sistema bolmaydi. Bir sistema da totalitar ha'm zorliq ideyasi bolsa, basqasinda erkinlik ha'm demokratiya ideyasi, ja'ne basqasinda ma'mleketke qaramliliq ideyasi u'stin boladi. Belgili inglis ekonomisti M.Keynstin' atap ko'rsetkenindey, du'nyani ekono- mistler ha'm siyasatshilar ideyasi basqarip turadi. İdeya itibarg'a aliwdin' o'zi menen sheklenbeydi, ol ma'lim ha'reketlerdi keltirip shig'aradi. Ekono- mikaliq siyasat ta sistemag'a kiredi. Bul ekonomikaliq tarawdag'i ko'rsetpe- ler ha'm ilajlardin' kompleksi bolip, ma'lim bir maqsetti go'zleydi. Olar eko- nomikag'a ta'sir etiw qurali esaplanadi. Ekonomikaliq siyasatti ma'mleket yamasa ayirim menshik iyeleri ju'rgizedi. Bunnan uliwma ma'mleketlik, individual yamasa toparliq ma'p go'zlenedi. Demek, sistemalardin' ko'rini- sin bir qatar belgiler qa'liplestiredi, olar materialliq-shiyki zat, jeke-insaniy- liq, sotsial-ekonomikaliq, siyasiy-ideyaliq belgilerden ibarat. Bulardan en' tiykarg'isi sotsial-ekonomikaliq belgiler esaplanadi. Sotsial-ekonomikaliq sistemalardin' tu'rleri 1. Da'stu'riy sistema. Bul og'ada to'men (ha'lsiz) o'ndiris faktorlarina tiykarlang'an, kem o'nimli natural o'ndiriske, da'stu'rler formasina kirgen sotsial-ekonomikaliq qatnasiqlarg'a tiykarlang'an ekonomika. 2. Bazar sistemasi. Bul ...