Iqtisodga oid bilimlarmning shakllanishi va rivojlanishi

Iqtisodga oid bilimlarmning shakllanishi va rivojlanishi. REJA: Iqtisodiyot-yunoncha ekonom va oykos so'zlari birlashmasidan kelib chiqqan bo'lib, ekonomika qishloq xo'jalik asoslari haqida fan degan ma'noni anglatadi. Ekonomika so'zi ommaviy o'zbek lug'atiga o'tilganda iqtisodiyot atamasiga o'zgaradi. Iqtisodiyot cheklanmagan ehtiyojlarni, cheklangan resurslardan samarali foydalanib boshqarishni o'rganuvchi fan. 1.Qadimgi Sharqdagi iqtisodiy fikrlar Qadimgi grek tarixchilari hozirgi Iroqdagi Dajla va Furot daryolarning oralig'idagi joylarni «Mesopotamiya» deb atagan. Bu grekcha so'z bo'lib «ikki daryooralig'i» ma'nosini bildiradi. Dajla va Furot daryolari hozirgi Turkiya chegarasidan boshlanib sharq tomon oqib Fors ko'rfasiga quyiladi. Bu ikki daryo atrofidagi joylarning tuprog'i unumdorli, suvi ko'p bo'lib, qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishiga juda qo'l kelardi. Ayni zamonda ikki daryo vodiysining janubiy qismidagi asosiy mahalliy xalq sumerlar bo'lib, eng dastlabki yozuvni o'shalar yaratgan. Dastlabki yozuv ijod qilingandan keyin, Misr va Qadimgi Sharqdagi xalqlar tarix tiliga kira boshladi. Demak, o'sha davrdan, ya'ni Qadimgi Dunyo - quldorlik davridan boshlab dastlabki iqtisodiy fikrlar shakllana boshladi. ko'hna Vavilioniya iqtisodiy fikrlari Qadimgi Vaviloniyada Xammurapi (m.o. 1792-1750 y.) podsholik qilgan davrda tayyorlangan qonunlar to'plami ancha obro' qozongan. U nafaqat bir qator qadimgi huquq normalarini qayta ishlab chiqqan, balki milodiydan avvalgi XVII asrga qadar Qadimgi Mesopotamiyada tarkib topgan sotsial-iqtisodiy munosabatlarni ham tartibga solishga harakat qilgan. «Avesto»dagi iqtisodiy fikrlari ,,Avesto''dagi iqtisodiy fikrlari «Eng mo''tabar, qadimgi qo'lyozmamiz «Avesto»ning yaratilganiga 300 yil bo'lyapti. Bu nodir kitob bundan XX asr muqaddam ikki daryooralig'ida, mana shu zaminda umrgo'zaronlik qilgan ajdodlarimizning biz avlodlariga qoldirgan ma'naviy, tarixiy merosidir. «Avesto» ayni zamonda bu qadim o'lkada buyuk davlat, buyuk ma'naviyat, buyuk madaniyat bo'lganidan guvohlik beruvchi tarixiy hujjatdirki, uni hech kim inkor etolmaydi». «Avesto»dagi iqtisodiy fikrlari Kitobda ijtimoiy-iqtisodiy muammolar aks ettirilgan holda shunday deyiladi: «Yomon ovqatlangan xalq na yaxshi, kuchli ishlovchilarga va na sog'lom baquvvat bolalarga ega bo'ladi… Yomon ovqatlanishdan odob-axloq ham aynib ketadi. Agar non mo'l-ko'l bo'lsa, muqaddas so'zlar ham yaxshi qabul qilinadi». Bu yerda biz sog'lom avlod to'g'risida, iqtisodiy va madaniy, ma'naviy yuksalish o'rtasida o'zaro bog'liqlik mavjudligi to'g'risida fikr yuritilganligini ko'ramiz. O'sha davrda aytilgan bunday fikrlar, ajdodlarimiz Qadimgi Dunyomadaniyatida yuqori yutiqlarga erishganligidan dalolat beradi. «Artxashastra» ta'limoti Qadimgi Hindiston xo'jaligi, ijtimoiy tuzumi va iqtisodiy fikrlarini o'rganishning asosiy manbai bo'lib «Artxashastra» asari hisoblanadi (m.o. IV asr oxiri). Uni podsho Chandraguptining maslahatchisi Kautilya yozgan deb taxmin qilinadi. Bu atoqli asar 15 kitobdan iborat bo'lib, «artxa» so'zi - foyda, moddiy manfaat, «shastra» - ilm, ilmiy asar ma'nosini bildiradi. «Artxashastra»ning eng boshidayoq podsho to'rtta «ilmni» bilishi zarurligi to'g'risida fikr yuritiladi. Uning bittasi iqtisodiyot hisoblanadi. «Iqtisodiyot» (ekonomika) dehqonchilik, chorvachilik va savdo sifatida ko'riladi. Mamlakatda qishloq xo'jaligi, ...