Iqtisodiy tahlilda qo'llaniladigan ko'rsatkichlarning turlari

Iqtisodiyotning ko'zgusi - bu uni ifodalovchi ko'rsatkichlardir. Bu ko'rsatkichlar iqtisodiyotda erishilgan yutuqdir, kamchiliklar, uning yaxshilanayotgani yoki yomonlashayotgani haqida to'liq ma'lumot beradi. Ushbu ma'lumotlar asosida iqtisodiyot boshqariladi. Uni yaxshilash yo'llari ishlab chiqiladi. Ko'rinib turibdiki, ko'rsatkichlar iqtisodiy jarayonlarni baholashda, uni o'rganishda, ayniqsa, tahlil qilishda muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiy tahlilda qo'llaniladigan ko'rsatkichlarning tasniflash belgilari bo'yicha turlarga bo'linishi Ko'rsatkichlar mazmuni bo'yicha ikki guruhga: miqdor va sifat ko'rsatkichlarga bo'linadi. Miqdor ko'rsatkichlariga bevosita amaliyotda yaxlit holda majud bo'lgan umumiy ko'rsatkichlar kiradi. Bularga: ishlab chiqarish (ish, xizmat) hajmi, yer maydoni, xodimlar soni, yalpi hosildorlik, aqolining soni kabi umumiy hajmni ifodalovchi yalpi miqdor ko'rsatkichlar kiradi. Sifat ko'rsatkichlariga, aksariyat holda, nisbiy, ishning samaradorligini ifodalovchi ko'rsatkichlar kiradi. Bularga: mehnat unumdorligi, rentabellik, daromadlilik, hosildorlik, samaradorlik kabi ish, faoliyat, xizmat sifatini ifodalovchi ko'rsatkichlar kiradi. Ko'rsatkichlar tizimi foydalanish doirasi bo'yicha ikki guruhga: umumiy va maxsus ko'rsatkichlarga bo'linadi. Umumiy ko'rsatkichlarga yalpi ichki mahsulot, mehnat unumdorligi, tannarx, foyda, rentabellik, samaradorlik kabi turli sohalarda qo'llaniladigan ko'rsatkichlar kiradi. Bu ko'rsatkichlar iqtisodiyotning barcha soha va bo'g'inlarida foydalaniladi. Masalan, mehnat unumdorligi yoki rentabellik ko'rsatkichlari sanoatda ham, qishloq xo'jaligida yoki qurilishda ham foydalanilishi mumkin. Maxsus ko'rsatkichlar iqtisodiyotning faqat bitta yoki ikkita sohasiga tegishli bo'lishi mumkin. Maxsus ko'rsatkichlarga, masalan, sutning yog'lilik darajasi, savdoning muomala xarajatlari, xodimlarning ish soati, chorvaning mahsuldorligi kabi turli sohaning faqat o'ziga tegishli bo'lgan ko'rsatkichlar kiradi. Savdoning muomala xarajatlari faqat savdoga tegishli, uni chorvachilikda yoki qurilishda qo'llab bo'lmaydi. Yoki chorva mollarining mahsuldorligi ko'rsatkichini sanoatda qo'llab bo'lmaydi. Shu tufayli ushbu ko'rsatkichlar maxsus ko'rsatkichlar tizimiga kiradi. Ko'rsatkichlar ifodalanish shakli bo'yicha ham ikki guruhga:mutlaq va nisbiy ko'rsatkichlarga bo'linadi. Mutlaq ko'rsatkichlar ham o'z navbatida qaysi o'lchamda ifodalanishiga qarab ikki guruqga: natural (miqdor) va qiymat ko'rsatkichlariga bo'linadi. Natural ko'rsatkichlar, asosan, tabiiy holda mavjud bo'lgan jismoniy birlikda ifoda etiladigan ko'rsatkichlardir. Ushbu guruh ko'rsatkichlariga biror bir predmetning uzunligi, og'irligi, maydoni yoki kengligi kabi o'lchamlarni ifodalovchi ko'rsatkichlarni misol keltirish mumkin. Qiymat ko'rsatkichlar ham turli o'lchamlarda bo'ladi, masalan, biror tovarning bahosi, umumiy summasi, biror xizmatning ta'rifi, xodimlarga to'lanadigan ish haqi kabilarni misol keltirish mumkin, Nisbiy ko'rsatkichlar aksariyat holarda turli mutlaq ko'rsatkichlarning bir-biriga yoki bir xil mutlaq ko'rsatkichlarning turli davrlardagi hajmini bir-biriga solishtirish yo'li bilan aniqlanadi. Masalan, bir ko'rsatkichni ikkinchi boshqa bir ko'rsatkichga solishtirib darajani aniqlash mumkin, bir xil ko'rsatkichlarning turli vaqtlardagi hajmini solishtirib, indeks, foiz kabi ko'rsatkichlarni hisoblasa bo'ladi. Umumlashgan ko'rsatkichlar uch guruhga: umumlashgan, qisman va yordamchi ko'rsatkichlarga bo'linadi. Umumlashgan ko'rsatkichlarga, odatda, murakkab iqtisodiy jarayonlar majmuasini yaxlit holda ifoda etaditan ko'rsatkichlar kiradi. Masalan, mehnat unumdorligi ko'rsatkichi. Bu umumlashgan ko'rsatkich korxonada band bo'lgan barcha xodimlar mehnati samaradorligini ifoda ...