Iqtisodiy o'sish, milliy boylik

XVI B O B. IЌTISODIY ¡SISh VA MILLIY BOYLIK. §. Iќtisodiy ¢sish va uning omillari Џaќidagi nazariyalar. K¢rib ¢tdikki, jamiyat yashar ekan, uzluksiz tarzda turli nematlar ishlab chiќaradi. Uni uzoќ muddatli davr nuќtai nazaridan ќarasak yaratilgan nematlarning Џajmi tobora ortib boradi. Demak joriy davrda avvalgiga nisbatan k¢proќ maЏsulot ishlab chiќaribmiz. Kengaytirilgan takror ishlab chiќarish dinamikasi aynan iќtisodiyotdagi muЏim ana shu Џodisa - iqtisodiy ¢sishni xarakterlab beradi. Iќtisodiy ¢sish malum bir vaќt (yil) mobaynida real yalpi ichki maЏsulot ( yoki YaMM), sof milliy maЏsulotning Џajmini ¢zgarishini ifodalaydi. Iќtisodiy ¢sish ¢zaro boƒliќ ikki k¢rsatkich: a) malum bir vaќt, yil mobaynida yaratilgan yalpi ichki maЏsulot yoki sof maЏsulot, milliy daromad absolyut miќdori, yoki b) aЏoli jon boshiga ¢sishi tarzida Џisoblanadi. Agarda diќќat markazida iќtisodiy-Џarbiy-siyosiy potentsial tursa, birinchi, yalpi ichki maЏsulotni (real yalpi ichki maЏsulotni) absolyut miќdori k¢rsatkichidan, agarda aЏolining turmush darajasini taќќoslash zaruriyati b¢lsa, ikkinchi aЏoli jon boshiga yaratilgan yalpi milliy maЏsulot, sof milliy maЏsulot (milliy daromad) k¢rsatkichidan foydalanadi. Masalan, Braziliyaning yalpi milliy maЏsuloti Shveytsariyanikiga ќaraganda 2,8 marta k¢p. Shveytsariyaning yalpi milliy maЏsuloti Ћindistonda yaratilgan yalpi milliy maЏsulotning deyarli 88% ini tashkil etadi. Lekin aЏoli jon boshiga Џisoblasak, Shveytsariyada Braziliyadan 110 marta k¢p yalpi milliy maЏsulot yaratilgani malum b¢ladi. Yaratilgan (real) yalpi milliy maЏsulot va milliy daromadning absolyut miќdorini ¢sishi iќtisodiy ¢sishning k¢lamini k¢rsatadi. U joriy yildagi yaratilgan yalpi milliy maЏsulot, milliy daromad bilan avvalgi yil k¢rsatkichini taќќoslash orќali Џisoblanadi. Aytaylik, joriy yilda yaratilgan yalpi milliy maЏsulot 150 mlrd. doll., ¢tgan yilda esa 145 mlrd. doll. b¢lgan. U Џolda ¢sishning absolyut miќdori (150-145) 15 mlrd. dollarni tashkil etadi. U turli mamlakatlarda turlicha b¢lib, ¢sish k¢lamining Џar xilligi mamlakatlarning iќtisodiy ќuvvatiga boƒliќ. iqtisodiy ¢sish surati real YaIMni ¢sish suratida ifodalanadi. Iќtisodiy ¢sishning nisbiy miќdorini ¢sish surati k¢rsatadi. ¡sish surati joriy yildagi yalpi ichki (milliy) maЏsulotni ¢tgan yilga nisbati tarzida Џisoblanadi. Yuќoridagi misolimiz b¢yicha ¢sish surati 150:145=103,4%, iќtisodchilar ¢sish suratidagi ozginagina ¢zgarishga Џam katta aЏamiyat berishadi. Ћaќiќatan Џam 1-2% iќtisodiy ¢sish Џam katta aЏamiyatga ega. Sababi bazi mamlakatlar uchun 1% ¢sish katta miќdor, yani mlrdlab dollarni tashkil etadi. Masalan, Yaponiyaning yalpi milliy maЏsulotining 1% i Chexiyaning yillik yalpi milliy maЏsulotidan k¢p. Ќashshoќ mamlakatlar uchun uncha k¢p b¢lmagan ¢sishni tushib ketishi mamlakatning aЏolisini t¢yib ovќat emaslikdan ocharchilikka ¢tishini ifodalaydi. Undan tashќari, ќator yillarda ¢sishning uncha katta b¢lmagan farќi Џal ќiluvchi aЏamiyatga ega b¢lishi mumkin. Masalan, ikki mamlakatning birida ¢sish surati 2,5%, ikkinchisida 5% b¢lsa, yalpi milliy maЏsulotni ikki baravar k¢payishi uchun biriga 70:2,5=28 yil, ikkinchisiga 70:5=14 ...