Tovar va pul munosobatlari, pul tizimi va uning evolyutsiyasi

IY bob. Tovar-pul munosabatlari bozor iќtisodiyoti shakllanishi va amal ќilishining asosidir. PUL TIZIMI VA PUL EVODYuTSIYASI 1-§. Xo'jalik yuritishning asosiy shakllari Kishilik jamiyatining rivojlanishiga tarixan nazar tashlasak, ijtimoiy xo'jalik yuritishning ikki asosiy - natural va tovar xo'jaligi shakli mavjudligini ko'ramiz. Tarixiy xo'jalik yuritish taraќќiyoti bosќichlari ko'pchilik iќtisodchilarning fikricha, buyuk texnik inќiloblar bilan farќ-lanadi. Buning natijasida meЏnat vositalari tubdan o'zgaradi, ijtimoiy meЏnat taќsimotida katta o'zgarishlar sodir bo'ladi, yangi tarmoќlar vujudga keladi. U o'z navbatida muЏim sotsial-iќtisodiy oќibatlarga olib keladi, odamlarning eЏtiyojlari va ularni ќondirish usullari o'zgaradi. Dastlab ibtidoiy jamoa tuzumida ishlab chiќarish bo'lmagan. Asosan, tabiatda bor narsalarni yiƒib kun ko'rishgan. Ovchilikda juda oddiy ќurollar - tosh, tayoќ, suyaklardan foydalanilgan. Tabiatning tayyor nematlarini istemol ќilish, «agrar inќi-lob» deb atalgan ikki buyuk kashfiyot - deЏќonchilik va chorvachilikning vujudga kelishiga olib kelgan. Natijada uzluksiz ishlab chiќarishga asos solingan. Bu bilan kishilik jamiyatining iќtisodiy tarixida eng uzoќ davom etgan bosќichiga ќadam ќo'yildi. Natural xo'jalik. Bu umuminsoniy taraќќiyotda tarixan birinchi, eng uzoќ davom etgan xo'jalik yuritish bo'lib, ishlab chiќarishning industrial bosќichiga o'tilgandan keyin o'z Џukmron mavќeini yo'ќotadi. Xo'jalik yuritishning tovar shakli esa iќtisodiyotning rivojlangan bosќichiga xos. Ћar ikki xo'jalik yuritish shakli bir-biridan tubdan farќ ќiladi; - birinchisi «yopiќ» xo'jalik bo'lsa, ikkinchisi «ochiќ»; - ijtimoiy meЏnat taќsimotining rivojlanish darajasi birida past, meЏnat universal xarakterga ega bo'lsa, ikkinchisida yuќori; - ijtimoiy maЏsulot shakli Џam farќ ќiladi, birida natural, ikkinchisida tovar; - ishlab chiќaruvchilar bilan iste'molchi o'rtasidagi iќtisodiy aloќalar farќi Џam katta. Iќtisodiyotdagi nima, ќancha, kim uchun kabi masalalar natural xo'jalikda oson echiladi. Natural xo'jalikda maЏsulot ishlab chiќaruvchilarning maќsadi o'z eЏtiyojlarini ќondirish. Shuning uchun Џam ishlab chiќarish xo'jalik eЏtiyojlaridan kelib chiќib olib boriladi. Natural xo'jalik tashkiliy-iќtisodiy jiЏatdan aloЏida xo'jaliklardan tarkib topgan. Natural xo'jalik yerga mulkchilik munosabatlariga tayanadi. Yerning bosh mulk egasi sifatida davlat ќo'lida to'planishi davlat Џukmronligi bilan mulkchilikning bir-biriga chatishib ketishiga olib keldi. Shu sababli odamlar o'rtasidagi munosabatlar Џam to'ƒridan-to'ƒri yuz beradi. Natural xo'jalikning ana shu xususiyatlari uning konservativligi, barќarorligi, turƒunligi, sustkashligiga asosiy sabab bo'ldi. Aynan ana shular ќishloќ xo'jaligida deЏќon jamoalarining yerga bo'lgan jamoa mulki asosida minglab yillar saќlanib ќolishiga sabab bo'ldi. Natural xo'jalikda ishlab chiќarish Џajm jiЏatidan Џam, sifat jiЏatidan Џam cheklangan. Maќsad deyarli doimo bir xil va bir zayldagi eЏtiyojlarni ќondirishga ќaratilgani sababli ijtimoiy xo'jalikning rivojlanish suratlari Џam past bo'lgan. Natural xo'jalik aloЏida xo'jalik birliklaridan (oila - ja-moa, pomeste - pomeshchiklarning yer mulki) iborat bo'lib, Џar biri o'zining ishlab chiќarish resurslariga ega, o'zini o'zi ta'minlaydigan yopiќ tizim. Ћamma ishlab chiќarish turlari xo'jalikning o'zida bajariladi. Resurslar ...