Tadbirkorlikning shakllanishi va rivojlanish tarixi

Tadbirkorlikning shakllanishi va rivojlanish tarixi. Barcha yangi mustaqil davlatlarda islohotlardan oldingi davrda mulkchilikning davlat shakli ustunlik kilgan. xo'jalikning davlat sektorida mehnatkashlar umumiy sonining 45 kismi, kooperativlarda 14-15% (bulardan yarimidan kupi kolxozlarda), xususiy sektorda 3%ga yaqini band bo'lgan. Saksoninchi yillarning ikkinchi yarimida xo'jalikning kooperativ sektorini yaratish ijarani rivojlantirishga harakat qilingan. Bu harakat bozor infratuzilmasini rivojlanmaganligi davlat mulkchiligining xukmronligi, xo'jalik yuritishning yangicha shakllarini davlat sektoriga karamligi, xo'jalik qonunlarining noanikligi va bir kator sabablar tufayli natijasiz bo'lgan. Korxonalarni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish iqtisodiy islohotlarning yetakchi buginidir. Xususiylashtirish natijasida demokratik jamiyatning ijtimoiy zaminini tashkil qiluvchi xususiy mulkchilik qatlami shakllanib bordi. iqtisodiyot fanida tadbirkorlik faoliyatiga doir dastlabki tadqiqotlar XVII asrda R. Kontilon, A. Tyurgo, F. Kene, A. Smit va J.B. Sei asarlarida amalga oshirila boshlandi. Birok hozirga qadar jamoatchilik fikrida tadbirkorlik tushunchasining ko'p manoliligi saqlanib kolmokda. Ilmiy adabiyotda ushbu tushuncha haqida kupincha bu favkulodda hodisaning iqtisodiy, tashkiliy va ruhiy tavsiflari (turli-tuman qarashlar) to'plashidan iborat har xil tasavvurlar mavjud. Xorijiy adabiyotlarda biznes ta'rifini ko'p turlari mavjuddir. Inson jamiyatining butun rivojlanish tarixi u yoki bu jihatdan doimo biznes bilan bog'liq bo'lgan. Dastlabki bosqichlarda tadbirkorlikning eng muhim alomati biron bir shaxs-tadbirkor faoliyatining foydali yoki zararligini belgilovchi noaniklik omili hisoblangan. Tadbirkorlikning ijtimoiy - iqtisodiy vazifasi turli bozorlarda talab bilan taklif orasida muvozanat urnatishga doir takkomillik faoliyatidan iborat deb tan olingan. Keyinchalik sarmoya egasi va Tadbirkortushunchalari bir-biridan farqlana boshlandi. Tadbirkor sarmoyaning muomalada yuritishni, kupayib borishini ta'minlaydi va bu borada u venchur sarmoyador, yani jalb qilingan moliyaviy mablaglarni ustalik bilan tasarruf etuvchi shaxs sifatida ishni yuritib yuborishga o'z g'oyalari, bilimi va ko'nikmalarini tatbik qilib, ko'p foyda olish maqsadida usha mablaglarni tavakkali ishlarga sarflaydi. O'zbekistonda va MDXda biznes haqidagi makolalar, adabiyotlar 60-yillarning o'rtalarida paydo buldi. Xususiy mulkchilik esa usha davrda bizning mafkuramiz uchun butunlay yod narsa edi. Lekin bizda biznesni fan tarikasida o'rganish fakatgina 90-yillarning boshlarida bozor munosabatlariga asta-sekin utish bilan boshlanadi. Biznes - so'zi inglizcha so'z bo'lib, u tadbirkorlik faoliyati eki boshqacha so'z bilan aytganda kishilarni foyda olishga qaratilgan tadbirkorlik faoliyatidir. Xorijiy adabiyotlarda biznes ta'rifini ko'p turlari mavjuddir. Inson jamiyatining butun rivojlanish tarixi u yoki bu jihatdan doimo biznes bilan bog'liq bo'lgan. Biznesmen (tadbirkorlik) so'zi birinchi marotaba Angliya iqtisodietida XVII asrda paydo bo'lib, u Mulk egasi degan manoni bildiradi. Jumladan, Adam Smit tadbirkorni mulk egasi sifatida ta'riflab, uni foyda olish uchun qandaydir tijorat g'oyasini amalga oshirish maqsadida iqtisodiy tavakkalchilikka boradigan kishidir, - deb takidlaydi. Tadbirkorni o'zi, o'z ishini rejalashtiradi, ishlab chiqarishni tashkil etadi, mahsulotni sotadi va olgan daromadiga o'zi xujayinlik ...