Geterosiklik birikmalar

GYeTYeROsiklIK BIRIKMALAR Tuzilishi va sinflanishi Besh azoli geterosiklik birikmalar Olti azoli geterosiklik birikmalar, piridin. Alkaloidlar. Kondenslangan geterosiklik birikmalar, po'rin, indol ma'ruza rejasi 1 Geterosiklik birikmalar, yopiq zanjir hosil qilib tuzilgan bo'lib, yopiq zanjir hosil bo'lishida uglerod atomidan tashqari «begona» atomlar - kislorod, azot, oltingugurt kabi atomlar ishtirok etadi. Geteroatomlar: O - kislorod, S - oltingugurt, N - azot 2 Geterosiklik birikmalarni hozirgi vaqtda nomlash Geteroatomning tabiatiga qarab ular oksa (O), tia (S), aza (N); Halqadagi atomlarning soniga qarab ir - (3), et - (4), on - (5), in - (6); To'yinganlik darajasiga qarab - idin- (N-li to'yingan halqa), - an- (N-siz halqa), -in- (to'yinmagan) hokazo. 3 4 Halqada bitta geteroatom bo'lsa, raqamlash bu geteroatomdan boshlanadi. Agar halqada bir necha geteroatom bo'lsa, raqamlashda avval kislorodga, so'ng oltingugurt va azotga raqam qo'yiladi. Agar halqada NH va N bo'lsa, raqam avval - NH- ga, so'ngra - N-ga qo'yladi. Besh va olti azoli geterosiklik birikmalarni quyidagicha raqamlash qabul qilingan: 5 Bir azoli geterosikllarda 2 va 5-holatlar , ', 3 va 4-holatlar , '-holat deb; olti azoli geterosikllarda 2 va 6-holatlar , '-; 3 va 5-holatlar , '- va 4-holat -holat deyiladi. Agar jipslashgan ko'p halqali geterosikllarda geteroatom halqalarining jipslashgan joyida bo'lmasa, raqamlash halqalarning jipslashgan joyidagi atomdan boshlanadi. 6 Jipslashgan ko'p halqali geterosikllarni alohida nomlar bilan ataladi (kumaron, indol, xinolin va h.k.). Ammo bu birikmalar molekulaning qanday halqalardan tashkil topganiga qarab nomlanishi mumkin. Agar halqaning geteroatom bo'lmagan qismida benzol halqasi bo'lsa benzo-, naftalin halqasi bo'lsa nafto - old qo'shimchalar ishlatiladi. Masalan: 7 Besh azoli geterosikllik birikmalarning oddiy vakillari furan, tiofen va pirrol hisoblanadi. Ular aromatik xarakterga ega: BYeSh A'ZOLI, BIR GYeTYeROATOMLI GYeTYeROsiklIK BIRIKMALAR Tuzilishi, nomlanishi. Ularning molekulasida oltita r-elektronlar benzoldagi kabi umumiy elektron bulutini hosil qiladilar, masalan furanda: 8 Rentgenografik o'lchashlar natijasida furan, tiofen va pirrol molekulalaridagi atomlar orasidagi masofalar quyidagi qiymatlarga ega ekanligi isbotlangan (nm hisobida): Yuqoridagi formulalardan tashqari besh azoli geterosikllar uchun quyidagi tuzilish formulalarini ham yozish mumkin: 9 Ularning tuzilishini benzoldagi kabi ifodalash mumkin: Olinish usullari 1. Furan, tiofen va pirrol olishning eng muhim usullaridan biri ularni 1,4-dikarbonilli birikmalardan suvni tortib olish orqali hosil qilish hisoblanadi. 10 a) Furan hosil bo'lishi b) Tiofen hosil bo'lishi 11 v) Pirrol hosil bo'lishi 2. Furanni pirosliz kislotani dekarboqsillab yoki furfurolni dekarbonillab olish mumkin: 12 3. Tiofen n-butanga 6500S da oltingugurt ta'sir ettirib atsetilen yoki diatsetilenga vodorod sulfid ta'sir ettirib olinishi mumkin: 13 4. Pirrol 1,4-butindiolga, atsetilenga yoki diatsetilenga ammiak ta'sir ettirib olinadi: Bu yerda R=N ...